گسترۀ دلالت قرآن کریم بر تأیید یا رد حکمرانی ملکۀ سبأ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف دانشگاه شهرکرد؛

چکیده

برخی محققان بر این باورند که خداوند در داستان ملکۀ سبأ هیچ انتقادی به حکومت‌داری وی نکرده است؛ از این­رو حکمرانی وی مورد تأیید است؛ زیرا قرآن­ کریم هنگام نقل سخن یا رفتار منفی، بلافاصله تذکر می­ دهد. در مقابل، برخی دیگر از محققان با وارد کردن اشکالات متعددی از قبیل عدم استناد مسلمانان به این داستان، اخباری بودن لحن قرآن در نقل داستان و غیره، حکمرانی ملکه را مورد تأیید خداوند ندانسته­ ا ند. روشن شدن ابعاد مختلف این داستان و توسعۀ ادلۀ قرآنی احکام فقهی ایجاب می­کند این داستان از این زوایه مورد بررسی قرار گیرد. بررسی تحلیلی- انتقادی نظرات موافقان و مخالفان نشان می­دهد اولاً: نقل بدون اعتراض مطلبی در قرآن می‌تواند نشانۀ تأیید آن باشد (وجود مقتضی)؛ ثانیاً: با وجود وارد نبودن بسیاری از اشکالات مخالفان، اما برخی از آن­ها صحیح هستند (وجود مانع). از این­رو علی­رغم وجود مقتضی، نمی­توان حکومت ­داری ملکه را مورد تأیید خداوند دانست.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    1. قرآن­ کریم.
    2. آلوسی، محمود، روح­المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
    3. ابن‌سینا، حسین، الإشارات و التنبیهات، شرح: نصیرالدین طوسی، قم، نشر البلاغة، 1383ش.
    4. ابن‌عصفور، علی بن مومن، المقرب و معه مثل المقرب، لبنان، دارالکتب العلمیة، بی­تا.
    5. ابن‌قدامه، عبدالله، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی للنشر و التوزیع، بی­تا.
    6. ابن‌کثیر، اسماعیل، التفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1997م.
    7. ابن­هشام، عبدالله بن یوسف، مغنی اللبیب، قم، کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی(ره)، بی­تا.
    8. اشتهاردی، علی­پناه، مدارک العروة، تهران، دارالاسوة للطباعة و النشر، 1417ق.
    9. ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیة، قم، دارالفقه للطباعة و النشر، 1426ق.
    10. بابایی، علی­اکبر و دیگران، روش­شناسی تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت، 1387ش.
    11. بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیة، قم، نشر الهادی، 1419ق.
    12. بستان، حسین، اسلام و تفاوت­های جنستی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دفتر امور بانوان وزارت کشور، 1388ش.
    13. حجتی، محمدباقر، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1389ش.
    14. حسین، میرسیدحامد، عبقات الأنوار فی إثبات إمامة الأئمة الأطهار، اصفهان، کتابخانة امیرالمؤمنین، 1366ش.
    15. حسینی شیرازی، محمد، الفقه، القواعد الفقهیة، بیروت، مؤسسۀ امام رضا علیه­السلام، 1413ش.
    16. حکیم­زاده، فرزانه، «زنان و پرسش­های پیش­رو»، نامۀ جامعه، سال چهارم، شماره چهلم، 1386ش.
    17. حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم،‌ مؤسسۀ آل‌البیت لاحیاءالتراث، 1419ق.
    18. خندان، علی­اصغر، مغالطات، قم، بوستان کتاب، 1388ش.
    19. خیاط، عبدالعزیز عزت، المرأة و من ترعاه فی رحاب القرآن، اسرة و طفلا، قاهره، دارالسلام، 2010م.
    20. درویش، أحمدبن عبدالرزاق، فتاوی اللجنة الدائمة للبحوث العلمیۀ والإفتاء، ریاض، دارالمؤید، بی­تا.
    21. سبحانی، جعفر، ارشاد العقول الی مباحث الاصول، قم، مؤسسۀ امام صادق(ع)، 1426ق.
    22. سیفی­مازندرانی، علی­أکبر، دلیل تحریر الوسیلۀ، (ولایة الفقیه)، بی­جا، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار إمام خمینی(ره)، 1375ش.
    23. سیوطی، عبدالرحمن، البهجة المرضیة علی الفیة ابن مالک، قم، دارالتفسیر، 1387ش.
    24. صابونی، محمدعلی، صفوة التفاسیر، بیروت، دار الفکر، 1421ق.
    25. صدوق، محمد ابن بابویه، عیون أخبار الرضا، بی­جا، انتشارات جهان، 1378ش.
    26. طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
    27. طبرسی، أحمدبن­علی، الإحتجاج، مشهد، نشر مرتضی، 1403ق.
    28. طبرسی فضل­بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1372ش.
    29. عبدالمنعم، محمود، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، قاهره، دارالفضیلة للنشر و التوزیع و التصدیر، بی­تا.
    30. فارابی، ابونصر محمد، المنطقیات، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی(ره)، 1408ق.
    31. فضل­الله، محمدحسین، دنیا المرأة، بیروت، دارالملاک، 1418ق.
    32. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.
    33. مطهری، مرتضی، جهاد، تهران، صدرا، 1389ش.
    34. مظفر، محمدرضا، اصول­الفقه، قم، مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان، 1380ش.
    35. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالمکتب الاسلامیه، 1374ش.
    36. منتظری، حسین­علی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم، المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة، 1408ق.
    37. نادری­قهفرخی، حمید، «نگرش تاریخی به تشریع جهاد ابتدایی در پرتو تحلیل مواجهه حضرت سلیمان(ع) با ملکۀ سبا»، فصل­نامۀ فقه و اصول، سال پنجاهم، شمارۀ ٤، شمارۀ پیاپی 115، 1397ش.
    38. نادری ­قهفرخی، حمید و بهجت­پور، عبدالکریم، «نگرشی کاربردی به رفتارشناسی ملکۀ سبأ در تعامل با مردم سرزمین خویش در تفسیر آیات 23 و 24 سورۀ نمل»، فصل­نامۀ مطالعات تفسیری، قم، شمارۀ 35، 1397ش.
    39. نسفی، عبدالله بن احمد‏، ‏ مدارک التنزیل و حقایق التاویل، بیروت، دارالنفائس، 1416ق.
    40. نعمتی پیرعلی، دل­آرا، شخصیت زن در قرآن و کتاب مقدس، قم، نشر مجنون، 1386ش.
    41. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1362ش.
    42. نقی­پورفر، ولی­الله، مجموعۀ مباحثی از مدیریت در اسلام. تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات مدیریت اسلامی، 1382ش.
    43. نکونام، محمدرضا، زن، مظلوم همیشۀ تاریخ. قم، انتشارات ظهور شفق، 1384ش.