معیارهای نقد، تصحیح، تحقیق و تعلیق حدیث از دیدگاه استاد علی‌اکبر غفاری(ره) با تأکید بر جامع‌المدارک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی

2 گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی؛

10.22059/jqst.2022.334176.669876

چکیده

استاد عل ی­اکبر غفاری دانشمند و حدیث­ شناس­­ معاصر، دغدغۀ وجود اغلاط و اشکالات علم­ الحدیثی ­در ­متن و سند منابع حدیثی را داشت. وی با توفیقات الهی­ و براساس مهارتش در علوم اسلامی با ابداع ملاک­ها و معیار­ها­یی، این مشکلات را به خوبی حل نمود. با واکاوی ­آثار استاد،­ ­معیارهایشان­­ در تصحیح، تحقیق، تعلیقه­نویسی ­و نقد استخراج ­گردید که مهمترین ­آن­ها در تصحیح، عرضه­ و مقابلۀ ­متون بر نسخه­ های تصحیح و قرائت شده بر مشایخ و خطوط آن­ها، مراجعه به مصادر و علمای متخصص بود، ­در تعلیقه ­نویسی، رعایت تقوای ­علمی و امانت داری بود. در نقد متن، ارجاع به قرآن و سنت بود. در نقد سند از شناسایی و اعتباریابی راویان­ و ­بررسی­ کیفیت­ سند مدد جسته است. راهکارهای استاد در تصحیح و تحقیق بر تألیفات عالمان بزرگ معاصر هم­چون جامع ­المدارک، جلوه­گر تبحر ایشان و شایستۀ الگو گرفتن است. پژوهشگران علوم­ حدیث می­توانند با تأسی­ به­ سیرۀ­ وی ­درحدیث­ پژوهی ­و بهره جستن از روش­ها و معیارهایشان، به حدیث­ پژوهی تداوم ببخشند.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    1. قرآن کریم.
    2. ابن أبی زینب، محمدبن ابراهیم، الغیبه، مصحح: علی­اکبر غفاری، تهران‏، نشر صدوق‏، 1397ق.
    3. ابن شعبه ­حرانی، حسن­بن علی، تحف­العقول، مصحح: علی­اکبر غفاری، قم، جامعۀ ­مدرسین، ‏1404ق.
    4. ادلبی، صلاح­الدین ­بن­احمد، منهج­ نقد المتن ­عند علماء ­الحدیث­النبوی، بیروت، دارالآفاق الجدیده، 1403ق.
    5. استادولی، حسین، استاد غفاری ­نیم­ قرن تحقیق و تجربه، نشریۀ کتاب ماه دین، تهران، سال هفتم، شمارۀ 85 و 86، آبان و آذر1383ش.
    6. استادی، رضا، روش­استاد علی­اکبر غفاری ­درتصحیح ­متون، نشریۀ ­علوم ­حدیث،­ شمارۀ پیاپی 34، شمارۀ 4، زمستان 1383ش.
    7. اصفهانی، راغب، مفردات ألفاظ القرآن، مصحح: داوودی، صفوان ­عدنان‏، بیروت، دارالقلم الدار الشامیة، 1412ق.
    8. برقی، احمدبن­محمدبن­خالد، المحاسن، مصحح: جلال­الدین ­محدث، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1371ق.
    9. پاک مقدم دامن، ناهید، درآمدی بر آسیب­شناسی فهم احادیث با تکیه بر ضرورت معرفت شیعه در درایت ­روایت، مجلۀ قرآن پژوهی حسنا، شمارۀ یک، تابستان 1388ش.
    10. جعفری، یعقوب، دلالت­ سیاق ­و نقش ­آن ­درفهم ­آیات­ قرآن، مؤسسۀ ­فرهنگی­ ترجمان ­وحی، سال یازدهم، شمارۀ 22، زمستان 1386ش.
    11. خدامیان­آرانی، علی­اکبر، تأثیر محتوای ­روایات ­راویان ­بر ­ارزیابی ­آنان ­در فهرست ­نجاشی، نشریۀ علمی- پژوهشی مطالعات اعتبارسنجی حدیث، دورۀ ­دوم، شمارۀ­ سوم، بهار و تابستان 1399ش.
    12. خوارزمی، موفق­بن­احمدبکری­مکی­حنفی، ­المناقب، محقق: شیخ ­مالک ­محمودی،­ قم، النشر الإسلامی، 1411ق.
    13. خوانساری، احمد بن ­یوسف، جامع­المدارک­ فی ­شرح ­المختصرالنافع، علق­علیه: علی­اکبر غفاری، تهران، مکتبه الصدوق، 1355ش.
    14. خویی، ابوالقاسم، معجم­ رجال ­الحدیث­ و ­تفصیل­ طبقات­الرواة، قم، دفترآیه­الله خوئی، 1409ق.
    15. دهخدا، علی­اکبر، لغتنامۀ دهخدا، زیر نظر: محمد معین ­و جعفر­ شهیدی، تهران، انتشارات­ دانشگاه تهران، ­روزنه،­ 1377ش.
    16. رمضانی، مریم، روش­های­ نقد و ­فهم ­از دیدگاه­ استاد علی­اکبر غفاری، پایان­نامۀ ­کارشناسی ­ارشد، دانشگاه اراک، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی،1394ش.
    17. سبحانی، جعفر، کلیات فی ­علم­ الرجال، قم، نشر مؤسسة امام­ صادق (ع)، 1412ق.
    18. شرافت، امیرحسین، گوشه­هایی ­از یک­ زندگی ­سراسر پژوهش، نشریۀ پیام ­حوزه،­ شمارۀ 41 و 42، بهار و تابستان1383ش.
    19. شریفی، علی، یادنامۀ استاد علی­اکبر غفاری، تهران، انتشارات رایزن، 1385ش.
    20. شکوهی، فاطمه، نقد حدیث ­و ­معیارهای­آن­ از ­دیدگاه ­استاد غفاری، نشریۀ سفینه، سال نهم، شمارۀ 35، 1391ش.
    21. شهری، محمدحسین، یادنامۀ ­استاد علی­اکبر غفاری (نویسندگان: ­بهراد جعفری، حسین استادولی، مهدی­دشتی ­و جمعی ­از اهل­ تحقیق)، نشریۀ ­سفینه، دورۀ ­یک، ­شمارۀ 4، پاییز 1383ش.
    22. شهید ثانی، زین­الدین ­بن ­احمد العاملی، الرعایه فی ­علم الدرایه، قم، مکتبه آیه­الله مرعشی نجفی، 1408ق.
    23. صدوق، محمد­بن­علی­بن­بابویه، الخصال، مصحح: علی­اکبر غفاری، قم، جامعۀ مدرسین‏،1362ش.
    24. ---------- ، التوحید، مصحح: هاشم­ حسینی، قم، مؤسسة ­نشراسلامی­ جامعة مدرسین‏، 1422ق.
    25. ---------- ، ثواب­الأعمال ­و عقاب­الأعمال، ترجمه­: علی­اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، 1397ق.
    26. ----------‏ ، من­لایحضره­الفقیه، مصحح: علی­اکبر غفاری، قم، دفتر­انتشارات اسلامی مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‏، 1413ق.
    27. ---------- ، کمال­الدین­و تمام النعمه، مصحح: علی­اکبر غفاری، تهران، دارالکتب­الاسلامیه، 1395ق.
    28. ---------- ، عیون­أخبارالرضا(ع)، مترجم: حمیدرضا مستفید و علی­اکبر غفاری، تهران، نشرصدوق، 1373ش.
    29. ---------- ، معانی­الأخبار، مصحح: علی­اکبرغفاری، قم، دفتر انتشارات ­اسلامی، 1361ش.
    30. عسقلانی، احمد بن ­علی ­­بن ­حجر، لسان­المیزان، لبنان، مؤسسۀ الأعلمی للمطبوعات،1390ق.
    31. غروی ­نائینی، نهله، روش­ تحقیق، ­تصحیح ­و تعلیق­ استاد غفاری­ درکتاب ­من­لایحضره ­الفقیه، مجلۀ علمی- پژوهشی ­پژوهش­دینی، شمارۀ ­دوازده، زمستان1384ش.
    32. غفاری، علی­اکبر و اسعدی، محمود، چهره­های ­ماندگار، تهران، انتشارات­ جهان فرهنگ زمان،1383ش.
    33. غفاری، علی­اکبر، الدراسات فی علم الدرایه: تلخیص­مقباس­الهدایه­علامه­ مامقانی، تهران، نشر دانشگاه ­­امام­ صادق، 1369ش.
    34. فیومی، أحمد بن­ محمد، المصباح­المنیر: فی­غریب­الشرح­الکبیر للرافعی، قم، مؤسسه­ دارالهجره، 1414ق.
    35. قاسم­پور، محسن، تحلیل و توصیف برخی ­آثار استاد غفاری، مجلۀ کتاب ماه دین، شمارۀ 85 و 86، آبان و آذر 1383ش.
    36. قرشی، علی­اکبر، قاموس ­قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1412ق.

    37.کلباسی، ابوالهدی، سماء المقال ­فی­ علم ­الرجال، تحقیق: سید محمدحسین ­قزوینی، قم، مؤسسۀ ­ تحقیقات و نشر معارف اهل­البیت (ع)، مؤسسة­ ولی­عصر للداراسات الاسلامیه، 1419 ق.

    38.کلینی، ابوجعفر محمدبن­یعقوب، الکافی، مصحح: علی­اکبر غفاری، تهران، دارالکتب­الإسلامیة، 1407ق.

    1. لویس معلوف، المنجد، مترجم: احمد سیاح (فرهنگ­ بزرگ­ جامع ­نوین) با مقدمه­: حسن ­حسن­زاده آملی، انتشارات اسلام، تهران، 1374ق.
    2. مازندرانی، محمد صالح­ بن­ احمد، شرح­الکافی- الأصول­ و­ا لروضة، مصحح: ابوالحسن ­شعرانی، تهران، المکتبة الإسلامیة؛ قم، مؤسسۀ ولی­العصر للدراسات­الإسلامیة، 1382ق.
    3. مامقانی، عبدالله، مقباس­الهدایه­ فی­ علم ­الدرایه، تحقیق: محمدرضا مامقانی، قم، مؤسسۀ آل­البیت (علیهم‌السلام) لإحیاء التراث، 1411ق.
    4. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، مصحح­: جمعی ­ازمحققان‏، بیروت، دارالإحیاءالتراث­العربی، 1403ق.
    5. مدیرشانه­چی، کاظم، درایه الحدیث، قم، دفترانتشارات ­اسلامی ­وابسته ­به ­جامعۀ ­مدرسین، 1387ش.
    6. محمدی­ری شهری، محمد، شناخت­نامۀ حدیث، قم، دارالحدیث، 1397ق.
    7. مصاحبۀ­­­ علی‌اکبر غفاری با مجلۀ ­آینۀ ­پژوهش، گفتگو با­ استاد علی­اکبرغفاری، نشریۀ آینۀ پژوهش، دورۀ ­یک، شمارۀ 3، آذر و دی 1369ش.
    8. مصاحبۀ­­ علی‌اکبر غفاری با کیهان­ فرهنگی، استاد علی­ا­کبر غفاری احیاگر میراثی ­از ­تشیع،­ نشریۀ کیهان فرهنگی، شمارۀ ­27، خرداد 1365ش.
    9. مصباح­یزدی، ­محمد­تقی، آموزش­­ عقاید (دورۀ سه جلدی در یک مجلد)، تهران، شرکت چاپ و نشر بین­الملل ­سازمان ­تبلیغات اسلامی، 1378ش.
    10. منتظری، مجتبی، ملاک­های­ نقد حدیث ­از منظر استاد علی­اکبر غفاری، مجلۀ علمی- پژوهشی پژوهش دینی، جلد 25، شمارۀ 12، زمستان 1384ش.
    11. ---------- ، نقد و تصحیح­ حدیث ­از منظراستاد علی­اکبر غفاری، پایان­نامۀ­کارشناسی­ارشد، تهران، دانشگاه ­امام ­صادق(ع)، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، زمستان1387ش.
    12. میرداماد، محمدباقر­بن­محمد، الرواشح السماویة فی شرح الأحادیث الإمامیة، تحقیق: نعمت­الله جلیلی و غلامحسین قیصریه­ها، قم، دارالحدیث، 1422ق.