تأثیر مکتب حدیثی کوفه در میراث روایی اشعریان قم تا قرن چهارم هجری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای مدرسی معارف اسلامی، گرایش تاریخ و تمدن اسلامی، دانشکدۀ الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی تهران

2 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه شهید بهشتی تهران

3 استادیار گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی تهران

چکیده

مکتب حدیثی کوفه به‌مثابه نخستین و معتبرترین مکتب حدیثی امامیه، در تکوین مکاتب حدیثی بعدی امامیه نقش بنیادین داشته است. در اواخر قرن اول هجری، کوچ یکی از طوایف شیعی کوفه به نام اشعریان به قم موجبات پیدایش مکتبی حدیثی در این شهر را فراهم کرد. پیوستگی‌های اشعریان مهاجر، به مکتب حدیثی کوفه در قرون سوم و چهارم شالودۀ مکتبی حدیثی پویا و تأثیرگذار را در قم شکل داد. این پیوستگی در قالب رحله­های علمی و تبادل حدیث و آثار حدیثی امامیه، عموماً از محدثان کوفی به محدثان اشعری انتقال یافت. مکتب قم در قرون سوم و چهارم به ‌واسطۀ این ارتباط وثیق با مکتب کوفه به‌مثابه عمده‌ترین حوزۀ علمی امامیه شناخته می‌شد؛ به‌گونه‌ای که توانست با اعتبار خود، سهم مهمی در احادیث مجامیع اصلی امامیه داشته باشد. این سهم غالباً به شکل نگارش آثار حدیثی در این دوره پدیدار شد که مبنای نگارش مجامیع حدیثی امامیه به‌ویژه کافی و من لایحضره الفقیه در نسل‌های متأخر این مکتب شد.
 

کلیدواژه‌ها


[1]. ابن اثیر، علی بن محمد جزری (1049). اسدالغابه فی معرفة الصحابه. بیروت، دار الفکر.
[2]. ابن اعثم، احمد بن علی (1991). الفتوح. تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالأضواء.
[3]. ابن حزم، علی بن احمدبن سعید (1403). جمهرة أنساب العرب. تحقیق: لجنة من العلماء، بیروت، دار الکتب العلمیه.
[4]. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1383). رجال. تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
[5]. بلاذری، احمد بن یحیی (1996). جمل من انساب الأشراف. تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر.
[6]. حرعاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعه. قم، مؤسسة آل­البیت.
[7]. حلی، حسن بن یوسف (1411). رجال العلامه الحل.، قم، دارالذخایر.
[8]. حموى، یاقوت بن عبد الله (1995). معجم البلدان. چاپ دوم، بیروت، دارصادر.
[9]. خطیب بغدادی، احمد بن علی (1417). تاریخ بغداد. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[10]. خویی، ابوالقاسم (1410). معجم رجال الحدیث. قم، مرکز نشر آثار شیعه.
[11]. فرشچیان، رضا (1384). پیشگامان تشیع تحقیقی در رجال اشعریان. قم، زائر،
[12]. قمی، حسن بن محمد (1361). تاریخ قم. ترجمه: حسن بن علی بن حسن عبدالملک قمی، تحقیق: سیدجلال الدین تهرانی، تهران، توس.
[13]. ذهبی، محمد بن احمد (1993). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام. تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، چاپ دوم، بیروت، دارالکتب العربی.
[14]. سبحانی، جعفر (1418). موسوعه طبقات الفقهاء. تحت اشراف: جعفر سبحانی، قم، مؤسسه الامام الصادق(ع).
[15]. سمعانی، عبدالکریم بن محمد (1962). الانساب. تحقیق عبدالرحمن بن یحیی، حیدرآباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیة.
[16]. ــــــــــــــ (1404)، من لایحضره الفقیه. چاپ دوم، قم، انتشارات جامعة مدرسین.
[17]. طبری، محمد بن جریر (1387). تاریخ الأمم و الملوک. تحقیق: محمد أبو الفضل ابراهیم، چاپ دوم، بیروت، دار التراث.
[18]. طوسی، محمد بن حسن (1409). اختیار معرفة الرجال. مشهد، مؤسسة نشر دانشگاه مشهد.
[19]. ـــــــــــــ (1390). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار. چاپ سوم، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
 [20]. ـــــــــــــ (1365). تهذیب الأحکام. چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
[21]. ـــــــــــــ (1411). الغیبه. قم، مؤسسة معارف اسلامی.
[22]. ـــــــــــــ (1427). رجال. محقق: جواد قیومی، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
[23]. ـــــــــــــ (؟). الفهرست. نجف، المکتبه المرتضویه.
[24]. کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی. محقق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
[25]. مجلسی، محمد باقر (1403). بحارالانوار لدررأخبار الأئمه الأطهار. تحقیق: جمعی از محققان، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
[26]. نجاشی، احمد بن علی (1407). رجال، قم، انتشارات جامعة مدرسین.
[27]. نعمتی، فرهاد (1391). نقش کوفه در گسترش تشیع تا قرن چهارم هجری. قم، نشر معارف.