معیارهای نقد حدیث از دیدگاه شیخ انصاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی ...

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی؛

چکیده

حدیث، زمانی می‌تواند مورد استناد قرار گیرد که با نقد و ارزیابی، صدور آن از معصوم ثابت گردد. یکی از شیوه‌های نقد و اعتبارسنجی روایات، نگریستن به متن و محتوای حدیث و سنجیدن آن با معیارهای پذیرفته در نزد عالمان و محدثان است. فقیه ژرف‌اندیش و بی‌مانندِ شیعه، شیخ انصاری نیز در تراث فقهی و اصولی خود، احادیث فراوانی را نقد کرده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی در دو بخش، به نقد از راه متن (نقد محتوایی) در دیدگاه شیخ انصاری پرداخته و به این نتیجه رسیده است که: ناسازگاری با سنت قطعی، ناسازگاری با قواعد مسلم و اجماعی، ناسازگاری با شأن و عصمتِ معصوم، سنجش با واقعیت‌های تاریخی، برخورداری از مضامین عالی و مخدوش بودن بخشی از محتوای حدیث از معیارهای نقد محتوایی است که شیخ انصاری در نقد حدیث بدان اعتماد کرده است. همچنین عمل و اعراض مشهور، اعتماد قمیین و تلقی روایت به قبول از قرائن معتبر در نزد شیخ انصاری برای نقد حدیث می‌باشد.
 

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1409). کفایة الأصول. قم، مؤسسة آل البیت «علیهم‌السلام».
[3]. آملی، میرزا هاشم (1395). مجمع الأفکار و مطرح الأنظار. مقرّر: محمّدعلی اسماعیل‌پور، قم، چاپخانۀ علمیه.
[4]. ابن أبی جمهور احسائی، محمّد بن علی (1405). عوالی اللآلی. قم، انتشارات سیدالشهداء.
[5]. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب. چاپ سوم، بیروت، دار الفکر ـ دار صادر.
[6]. استرآبادی، محمّدامین (1426). الفوائد المدنیة. مصحح: رحمت­الله رحمتی اراکی، چاپ‌ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزة علمیة قم.
[7]. انصاری، مرتضی (1413الف). أحکام الخلل فی الصلاة. قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
[8]. ـــــــــــــ (1414). رسائل فقهیة‌. قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
[9]. ـــــــــــــ  (1428الف). فرائد الأصول. چاپ هشتم، قم، مجمع الفکر الإسلامی.
[10]. ـــــــــــــ (1425الف). کتاب الحج. قم، مجمع الفکر الإسلامی.
[11]. ـــــــــــــ  (1415الف). کتاب الخمس. قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
[12]. ـــــــــــــ (1411). رسالۀ فی الرضاع. قم، منشورات دار الذخائر (این رساله همراه  "کتاب المکاسب" چاپ شده است‌).
[13]. ـــــــــــــ  (1415ب). کتاب الزکاة. قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
[14]. ـــــــــــــ  (1415ج) کتاب الصلاة. قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
[15]. ـــــــــــــ (1413ب). کتاب الصوم. قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
[16]. ـــــــــــــ  (1415د). کتاب الطهاره. قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری‌.
[17]. ـــــــــــــ (1415ه). کتاب النکاح. قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
[18]. ـــــــــــــ (1415و). القضاء و الشهادات. قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
[19]. ـــــــــــــ (1425ب). مطارح الأنظار. مقرّر: میرزا ابوالقاسم کلانتری طهرانی، قم، مجمع الفکر الاسلامی.
[20]. ـــــــــــــ (1428ب). کتاب المکاسب. چاپ یازدهم، قم، مجمع الفکر الإسلامی.
[21]. بروجردی، سیّدحسین (1412). الحاشیة علی الکفایة. مقرّر: بهاءالدین حجتی بروجردی، قم، انتشارات انصاریان.
[22]. ـــــــــــــ (1415). نهایة الأصول. مقرّر: حسینعلی منتظری،  قم، نشر تفکّر.
[23]. بهایی، محمّد بن حسن (1398). الحبل المتین. قم، مکتبه بصیرتی.
[24]. ـــــــــــــ (1414). مشرق الشمسین و إکسیر السعادتین مع تعلیقات الخواجوئی. مصحح: سیّدمهدی رجائی، چاپ دوم، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة.
[25]. بیضانی، قاسم (1385). مبانی نقد متن الحدیث. قم، منشورات المرکز العالمی للدراسات الإسلامیه.
[26]. جمعی از پژوهشگران (زیر نظر: شاهرودی، سیدمحمود هاشمی‌) (1426). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت «علیهم‌السلام». قم، مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل­بیت «علیهم‌السلام».
[27]. جوابی، محمّدطاهر (1991). جهود المحدثین فی نقد متن الحدیث النبوی الشریف. تونس، مؤسسة عبدالکریم بن عبدالله.
[28]. جوهری، اسماعیل بن حماد (1410). الصحاح. بیروت، دارالعلم للملایین.
[29]. حر عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. تصحیح: گروه پژوهش مؤسسة آل­البیت «علیهم‌السلام»، قم، مؤسسة آل­البیت «علیهم‌السلام».
[30]. حلی، جعفر بن حسن (1407). المعتبر فی شرح المختصر. قم، مؤسسة سیدالشهداء «علیه‌السلام».
[31]. حلی، حسن بن یوسف (1412). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة‌.
[32]. خمینی، سید روح الله (1415). أنوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة. تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
[33]. ـــــــــــــ (1382). تهذیب الأصول. مقرّر: جعفر سبحانی، قم، اسماعیلیان.
[34]. ـــــــــــــ (1421). کتاب الطهارة. تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
[35]. خویی، سیّدابوالقاسم (1417). مصباح الأصول. مقرّر: محمّدسرور واعظ حسینی بهسودی، چاپ پنجم، قم، مکتبة الداوری.
[36]. ـــــــــــــ  (1413). معجم رجال الحدیث. چاپ پنجم.
[37]. ربانی، محمّدحسن (1383). اصول و قواعد فقه الحدیث. قم، بوستان کتاب.
[38]. ـــــــــــــ  (1378). «وثوق صدوری و وثوق سندی و دیدگاه­ها». مجلۀ فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی)، شمارۀ 19 و20.
[39]. سبحانی، جعفر (1414). اصول الحدیث و احکامه. دوم، قم، مؤسسۀ امام صادق «علیه‌السلام».
[40]. ـــــــــــــ (1421). کلیات فی علم الرجال. چاپ چهارم، قم، مؤسسۀ النشر الإسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
[41]. ـــــــــــــ (1419). الحدیث النبوی بین الروایة والدرایة. قم، مؤسسۀ امام صادق «علیه‌‌السلام».
[42]. سلیمانی، داود (1385). فقه الحدیث و نقد الحدیث. تهران، فرهنگ و اندیشه.
[43]. سیستانی، سید علی (1414). قاعدۀ «لا ضرر و لا ضرار». قم، دفتر آیت­الله سیستانی.
[44]. صدر، حسن (؟). نهایة الدرایة. قم، نشر المشعر.
[45]. صدوق، محمد بن علی (1362). الخصال. مصحح: علی­اکبر غفاری، قم، جامعۀ مدرسین.
[46]. ـــــــــــــ (1413). من لا یحضره الفقیه. تصحیح: علی­اکبر غفاری، چاپ دوم، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین.
[47]. طوسی، محمد بن حسن (1390). الإستبصار فیما إختلف من الأخبار. تهران، دارالکتب الإسلامیه.
[48]. ـــــــــــــ (1407). تهذیب الأحکام. تصحیح: حسن موسوی خرسان، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
[49]. العمری، محمّدعلی‌قاسم (1420). دراسات فی منهج النقد عند المحدثین. اردن، دارالنفائس للنشر و التوزیع.
[50]. عاملی، محمد بن علی (1411). مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام‌. بیروت، مؤسسۀ آل البیت «علیهم‌السلام».
[51]. عاملی، محمّد بن مکی (1419). ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة. قم، مؤسسة آل­البیت «علیهم‌السلام».
[52]. عراقی، ضیاءالدین (1417). نهایة الأفکار. مقرّر: محمدتقی بروجردی نجفی‏، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[53]. طباطبایی، سیدعلی (1386). «رسالة فی حجّیة الشهرة». تحقیق و تصحیح: محمدرضا انصاری قمی، فصلنامۀ تخصصی علم اصول، شمارۀ7.
[54]. طبرسی، أبی منصور أحمد بن علی بن أبی طالب (1386). الإحتجاج. نجف، مطابع النعمان النجف الأشرف حسن الشیخ إبراهیم الکتبی.
[55]. فراهیدی، خلیل بن احمد (1410). کتاب العین. مصحح: دکتر مهدی مخزومی و دکتر ابراهیم سامرائی،‌ چاپ دوم، قم، نشر هجرت.
[56]. فیض کاشانی، محمدمحسن (1406). الوافی. اصفهان، کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علی «علیه‌السلام».
[57]. فیومی، احمد بن محمد (؟). المصباح المنیر. قم، منشورات دارالرضی.
[58]. قمّی، ابوالقاسم (1417). غنائم الأیام فی مسائل الحلال و الحرام. قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
[59]. کشی، محمد بن عمر (1348). رجال الکشی. مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد.
[60]. کلینی، محمد بن یعقوب (1429). الکافی. تصحیح: دار الحدیث، قم، دار الحدیث.
[61]. مامقانی، عبدالله (1411). مقباس الهدایة. قم، مؤسسة آل­البیت «علیهم‌السلام».
[62]. مجلسی، محمدباقر (1410). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. بیروت، مؤسسۀ الطبع و النشر.
[63]. مدیرشانه چی، کاظم (1376). علم الحدیث و درایة الحدیث. چاپ دوازدهم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[64]. مسعودی، عبدالهادی (1386). روش فهم حدیث، چاپ سوم، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
[65]. ـــــــــــــ (1389). وضع و نقد حدیث. دوم، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
[66]. معماری، داود (1384). مبانی و روش‌های نقد متن حدیث از دیدگاه اندیشوران شیعه. قم، بوستان کتاب.
[67]. مظفر، محمدرضا (1370). اصول الفقه. چاپ چهارم، قم، اسماعیلیان.
[68]. مهریزی، مهدی (1375). «درآمدی بر شیوه‌های ارزیابی اسناد حدیث». علوم حدیث، شمارۀ1.
[69]. ـــــــــــــ (1377).  «موانع فهم حدیث».‌ علوم حدیث، شمارۀ8.
[70]. نائینی، محمدحسین (1368). أجود التقریرات. مقرّر: سیّدابوالقاسم خویی، قم، انتشارات مصطفوی.
[71]. ـــــــــــــ (1406). فوائد الأصول. مقرّر: محمّدعلی کاظمی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
[72]. نجفی، محمّدحسن (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. مصحح: عباس قوچانی و علی آخوندی، چاپ هفتم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[73]. نراقی، احمد (1417). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام. قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
[74]. نصیری، علی (1390). روش‌شناسی نقد احادیث. قم، وحی خرد.
[75]. نوری، میرزا حسین (1408).، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. مصحح: گروه پژوهش مؤسسۀ آل­البیت، بیروت، مؤسسۀ آل­البیت.
[76]. همدانی، آقا رضا (1416). مصباح­الفقیه. تصحیح: محمد باقری، قم، مؤسسۀ الجعفریۀ لإحیاء التراث و مؤسسۀ النشر الإسلامی.
[77]. نجاشی، احمد بن علی (1407). رجال النجاشی. قم، انتشارات جامعۀ مدرسین.