تصویرپردازی آینده در قرآن؛تأملی بر جایگاه‌یابی زمانی «جنت» مطرح در آیۀ 133 سورۀ آل‌‌عمران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر دفتر آینده‌پژوهی دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملّی و تحقیقات راهبردی؛

چکیده

شمار قابل­ توجهی از آیات قرآن به ترسیم آینده‌نگرانۀ مقاطع زمانی پیش­رو و توصیف اوضاع عالم و شرایط انسان‌ها در این مقاطع اختصاص یافته‌اند. اما وحدت سنخیت مقاطعِ پیش رو و نبود دانش کافی نسبت به هر کدام از این مقاطع سبب شده تا تعیین دقیق زمان تحقق این آیات در آثار تفسیری با در آمیختگی‌هایی همراه باشد. توجه به آیاتی که تصویری از ویژگی‏های بهشت و اوصاف زندگی بهشتیان ارائه می‌دهند، می‌تواند در تعیین جایگاه زمانی آیات و کاهش این درآمیختگی مؤثر باشد. در آثار تفسیری چهار مصداق برای واژۀ «جنت» در آیات قرآن ذکر شده است؛ بهشت آدم(ع)، باغ‌های دنیایی، بهشت‌های برزخی و بهشت پس از قیامت. نوشتار حاضر بعد از نمایان کردن زمینه‌های ایجاد درآمیختگی در مصداق‌یابی آیات توصیف‌گر آینده در قرآن، به بررسی تفسیری «جنت» توصیف شده در آیۀ 133 سورۀ آل­عمران پرداخته و نشان داده که این بهشت در زمرۀ هیچ یک از مصادیق چهارگانۀ بر شمرده شده قرار نمی‌گیرد. توجه به ویژگی‌های خاص این بهشت به همراه سایر قرائن موجود در آیات و روایاتی که به ترسیم اوضاع عالم در آستانۀ برپایی قیامت و ظهور امام زمان(عج) پرداخته‌اند، روشن می‌سازد که این بهشت، یک بهشت پیشاقیامتی است که در دوران ظهور و بعد از پایان نابودی کامل بدان و بدی‌ها برپا می‌شود. در حقیقت آیۀ مزبور توصیفی‌ قرآنی از فرجام دنیا است؛ بهشتی که گسترۀ آن آسمان‌ها و زمین را فرامی‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. آلوسی، سیدمحمود (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت، دارالکتب العلمیه.
[3]. ابن بابویه، محمد بن علی (1403). معانی الأخبار. قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
[4]. ــــــــــ (1362). الخصال. قم، جامعۀ مدرسین.
[5]. ابن شهر آشوب، محمد بن علی (1379). مناقب آل أبی طالب علیهم السلام. قم، علامه.
[6]. ابن طاووس، علی بن موسی (1416). التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن. قم، مؤسسۀ صاحب الأمر.
[7]. ابن هائم، شهاب الدین احمد ( 1423). التبیان فی تفسیر غریب القرآن. بیروت، دارالغرب الإسلامی.
[8]. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
[9]. ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف (1420). البحر المحیط فی التفسیر. بیروت، دار الفکر.
[10]. استرآبادی، علی (1409). تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة. قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
[11]. بحرانی، سید هاشم بن سلیمان (1374). البرهان فی تفسیر القرآن. قم، مؤسسۀ بعثه.
[12]. تاجری نسب، غلامحسین (1387). فرجام­شناسی حیات انسان. تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر.
[13]. حر عاملی، محمد بن حسن (1425). إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات. بیروت، اعلمی.
[14]. حکیمی، محمدرضا (1379). خورشید مغرب. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
[15]. حلی، حسن بن سلیمان (1421). مختصر البصائر. قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
[16]. زمخشری، محمود بن عمر ( 1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت، دار الکتاب العربی.
[17]. سیوطی، جلال­الدین (1404). الدر المنثور فی تفسیر المأثور. قم، کتابخانة آیة الله مرعشی نجفی.  
[18]. شیبانی، محمد بن حسن (1413). نهج البیان عن کشف معانی القرآن. تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
[19]. صافی گلپایگانی، لطف­الله (؟). منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر. تهران، منشورات مکتبه الصدر.
[20]. طباطبایی، سید محمدحسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
[21]. طبرسی، فضل بن حسن (1390). إعلام الوری بأعلام الهدی. تهران، اسلامیه.
[22]. ــــــــــ (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران، ناصر خسرو.
[23]. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت، دار المعرفه.
[24]. طوسی، محمد بن حسن (1411). کتاب الغیبة للحجة. قم، دار المعارف الإسلامیة.
[25]. ــــــــــ (؟). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[26]. عاملی، علی بن حسین (1413). الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز. قم، دار القرآن الکریم.
[27]. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعة (1415). تفسیر نور الثقلین. قم، اسماعیلیان.
[28]. عیاشی، محمد بن مسعود (1380). کتاب التفسیر. تهران، چاپخانه علمیه.
[29]. فخر رازی، محمد بن عمر (1420). مفاتیح الغیب. بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[30]. فیض کاشانی، ملا محسن (1415). تفسیر الصافی. تهران، الصدر.
[31]. ـــــــــ (1371). نوادر الأخبار فیما یتعلق بأصول الدین. تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[32]. قمی، علی بن ابراهیم (1404). تفسیر قمی. قم، دار الکتاب.
[33]. قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم (1385). ینابیع المودّة. کاظمیه، دارالکتب العراقیه.
[34]. کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی. تهران، دارالکتب الإسلامیة.
[35]. مجلسی، محمدباقر (1403). بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[36]. محلی، جلال‌الدین، سیوطی، جلال الدین (1416). تفسیر الجلالین. بیروت، مؤسسه النور للمطبوعات.
[37]. مسعودی، علی بن حسین (1426). إثبات الوصیة للإمام علیّ بن أبی طالب. قم، انصاریان.
[38]. نعمانی، محمد بن ابراهیم (1397).  الغیبة (للنعمانی). تهران، نشر صدوق.