بازکاوی مفهوم ولایت در سیاق آیۀ 55 سورۀ مائده با تأکید بر پیوستگی آیات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

آیۀ پنجاه و پنج سورۀ مائده یا آیۀ ولایت جایگاه بی‌بدیلی در گفتمان اعتقادی شیعه در موضوع ولایت دارد. متکلمان و مفسران شیعه براساس روایات صحیح ذیل این آیه، که در آثار روایی فریقین مأثور است، این آیه را ناظر به امامت امیرمؤمنان علی (ع) دانسته‌اند؛ اما مفسران اهل­سنت با تکیه بر وحدت سیاق و پیوستگی معنایی آیات، این موضوع را انکار کرده و مدعای شیعیان را خلاف ظاهر قرآن قلمداد می‌کنند. خدشه‌ای که پاسخ درخوری دریافت ­نکرده و شیعیان با پذیرش آن، ثقل مباحث خود را بر نقل می‌گذارند. پژوهش حاضر با صحه­گذاردن بر پیوستگی معنایی سیاق آیۀ ولایت، نادرستی معانی مطرح شده برای ولایت در این سیاق را نشان­می‌دهد و بعد از آن با توجه به قرائن موجود، معنای جدیدی را برای ولایت در این سیاق پیشنهاد می‌کند که هم‌سو با اعتقاد شیعیان در باب ولایت است. براین اساس، "تولّی" به معنای طی کردن پلکان به سوی ولیّ است و "ولیّ" کسی است که افراد تحت ولایت خود را به سوی ارتفاعات یا اعماقی که در آن قرار گرفته ­است، سوق­ می‌دهد. خداوند، اعراب را از اینکه تفکر و فرهنگ خود را از اهل­کتاب بگیرند، نهی‌­ می‌کند و می‌خواهد تا تنها چشم به او، رسول الله و مؤمنان مطرح شده در آیۀ ولایت داشته­ باشند. این معنا روشن­می‌سازد که این مؤمنان نمی‌توانند گروهی غیر از اهل­بیت باشند.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن‌کریم.
[2]. آلوسی، سید محمود بن عبدالله (1415). روح ­المعانی فی تفسیر ­القرآن­ العظیم. جلد 3، بیروت، دارالکتب­ العلمیه.
 [3]. ابن­فارس، احمدبن­فارس (1404). معجم مقاییس ­اللغه. محقق: عبدالسلام محمد هارون، جلد 6، قم، مکتب ­الاعلام ­الاسلامی. 
[4].  ابن­کثیر، اسماعیل­بن­عمرو (1419). تفسیرالقرآن­العظیم. محقق: محمد حسین شمس الدین، جلد 3، بیروت، دارالکتب­العلمیه منشورات محمد علی بیضون.
[5].  ـــــــــــــ (1408). ‌البدایه و النهایه، محقق: علی شیری، جلد 3، بیروت، دار احیاءالتراث­­العربی.
[6]. ابن­منظور، محمدبن­مکرم (1414). لسان­العرب. جلد 10، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع. 
[7].  ابن هشام‌، محمد (1383). سیره‌ ابن­­هشام. جلد 2، قاهره، مکتبه‌ محمدعلی‌ صبیح‌ و اولاده‌.
[8]. ابوحیان اندلسی، محمدبن­یوسف (1420). البحرالمحیط فی­التفسیر. جلد 4، بیروت، دارالفکر.
[9]. برقی، احمدبن­محمدبن­خالد (1371). المحاسن. قم، دارالکتب­الإسلامیه. 
[10]. جوادی آملی، عبدالله (1383). ولایت علوی. قم، اسراء.
[11]. حر عاملی، محمدبن­حسن (1425). إثبات­الهداه بالنصوص و المعجزات. محقق: علاء الدین اعلمی، جلد 1، بیروت، اعلمی.
[12]. ـــــــــــــــ (1409). وسائل­الشیعه. جلد 17، قم، مؤسسه آل­البیت(ع) لاحیاء التراث.
[13]. حمیری، عبدالله­بن­جعفر (1413). قرب­الإسناد. قم، مؤسسه آل­البیت (ع) لاحیاء التراث. 
[14]. خصیبی، حسین­بن­حمدان (1419). الهدایه­الکبری. بیروت، البلاغ.
[15]. راوندی، قطب­الدین سعیدبن­هبه­الله (1409). الخرائج و الجرائح. قم، مؤسسۀ امام مهدی?. 
[16]. زحیلی، وهبه­بن­مصطفی (1422). تفسیرالوسیط. دمشق، دارالفکر.
[17]. سیوطی، جلال­الدین (1404). الدرالمنثور فی تفسیرالمأثور. جلد 2، قم، کتابخانۀ آیت­الله مرعشی.
[18]. صادقی تهرانی، محمد (1419). البلاغ فی تفسیرالقرآن بالقرآن. قم، مکتبه محمد الصادقی الطهرانی.
[19]. صدوق، محمدبن­علی  (1378). عیون أخبارالرضا. تهران، نشر جهان.
[20]. ـــــــــــــــ (1376). الأمالی. تهران، کتابچی.
[21]. ـــــــــــــــ (1362). الخصال. قم، جامعۀ مدرسین. 
[22]. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417). المیزان فی تفسیر­القرآن. جلد 6، قم، جامعۀ مدرسین دفتر انتشارات اسلامی.
[23]. طبرسی، فضل­بن­حسن (1372). مجمع­البیان فی تفسیر­القرآن. جلد 3، تهران، ناصرخسرو. 
[24]. طبری، محمدبن­جریر (1412). جامع­البیان فی تفسیرالقرآن. جلد 6، بیروت، دارالمعرفه.
[25]. طنطاوی، محمد سید (1997). التفسیرالوسیط للقرآن­الکریم. جلد 4، قاهره، نهضت مصر.
[26]. طوسی، محمدبن­الحسن (1414). الأمالی. قم، دارالثقافه. 
[27]. ـــــــــــــــ (؟). التبیان فی تفسیرالقرآن. جلد 3، بیروت، دار احیاءالتراث ­العربی.
[28]. فخررازی، محمدبن­عمر (1420). مفاتیح­الغیب. جلد 28، بیروت، دار احیاءالتراث­العربی. 
[29]. قرشی، سیدعلی­اکبر (1377). تفسیر احسن­الحدیث. تهران، بنیاد بعثت.
[30]. کشی، محمدبن­عمر (1363). اختیار معرفه­الرجال. محقق/ مصحح: مهدی رجایی، قم، مؤسسۀ آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث.
[31]. کلینی، محمدبن­یعقوب (1407). الکافی. مصحح: علی‌اکبر غفاری، جلد1، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
[32]. گنابادی، سلطان­محمد (1408). بیان­السعاده فی مقامات­العباده. بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات. 
[33]. مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالأنوار الجامعه لدرر الاخبار الائمه الاطهار، جلد 50، بیروت، دارإحیاء التراث­العربی.
[34]. مدرسی، محمدتقی (1419). من هدی­القرآن. جلد 2، تهران، دار محبی­الحسین.
[35]. مصطفوی، حسن (1380). تفسیر روشن. جلد 7، تهران، مرکز نشر کتاب.
[36]. مغنیه، محمدجواد (1424). تفسیرالکاشف. جلد 3، تهران، دارالکتب­الاسلامیه.
[37]. مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. جلد 4، تهران، دارالکتب­الاسلامیه.
[38]. مفید، محمدبن­محمدبن­نعمان (1413). الإختصاص. قم، الموتمرالعالمی لالفیه­الشیخ­المفید. 
[39]. منتجب الدین، علی­بن­عبیدالله­الرازی (1408). الأربعون حدیثا. قم، مدرسه­الإمام­المهدی (عج). 
[40]. واقدی، محمدبن­سعد (1374). طبقات. ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، جلد 1، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه.
[41]. آرام، محمدرضا و لایقی، فاطمه (1395). «بررسی ساختار سورۀ مائده با رویکرد ساختار درختی»، پژوهش‌نامۀ قرآن و حدیث، شمارۀ 19، صص33-57.
[42].رابینسون، نیل (1391). «دستان باز؛ قرائتی دوباره از سورۀ مائده»، پژوهش‌های قرآنی، شمارۀ 69، صص156-190.
[43]. کلباسی اصفهانی، فهیمه و میرسعید، مصطفی (1394). «روش‌شناسی علامه طباطبایی در بهره‌گیری از سیاق در المیزان». مطالعات روش‌شناسی دینی، سال دوم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان، صص 66-87.
[44]. مؤمنی، عابدین و ضیاءفر، حامد، «واکاوی مفهومی و مصداقی آیۀ تبلیغ بر اساس دلالت سیاق»، مطالعات قرآن و حدیث، شمارۀ 23، صص318-297.