مطالعۀ تاریخی مراحل شکل گیری انگارۀ تواتر قرائات سبع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات دانشگاه یاسوج

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

فهم چگونگی شکل­گیری انگارۀ تواتر قرائات سبع، یکی از چالش­های مهم دانش قرائات است. با وجود اینکه تاریخ و اسناد قرائات سبع نشان می­دهد که این قرائات، دارای شرط تواتر نیستند، ولی این انگاره در بین اهل­سنت، به صورت یک باور شایع در آمده است، تا آنجا که برخی، منکر آن­را کافر دانسته­اند.
در این پژوهش، از روش مطالعۀ ساختاری تاریخی و با استفاده از ابزار توالی در مطالعۀ تاریخ، برای کشف زمینه­های پیدایش این انگاره، بهره برده شده است. نیز تلاش شده تا به ارتباط بین تاریخ قرآن، با تاریخ اسلام و تاریخ حدیث، توجه شود.
پیدایش انگارۀ تواتر قرائات سبع، اگر چه از موضوعات تاریخ قرآن به­شمار می­آید ولی با موضوعات مختلفی از تاریخ اسلام و تاریخ حدیث ارتباط دارد. توجه به این دو حیطۀ مرتبط، در بازگشایی ابهامات پیدایش این انگاره، راه­گشا هستند. برخی ازاین موضوعات عبارتند از: کتاب علی(ع)، مشکل مدارالإسناد روایات فقهی اهل­سنت، سرقت حدیث، نظام طبقه­بندی جامعه در حکومت عباسیان،....

کلیدواژه‌ها


 
[۱]. آل­عصفور، محسن (1410). اتحاف الفقهاء. قم، مکتبه­العزیزی.
[۲]. ابن­جزری، محمدبن­محمد (بی­تا). النشر فی القرائات العشر. بیروت، دارالکتب­العلمیه.
[۳]. ــــــــــــــــ (1428). منجدالمقرئین. بیروت، دارالکلم­الطیب.
[۴]. ابن­جوزی (1992). المنتظم فی تاریخ­الأمم و الملوک. بیروت، دار­الکتب­العلمیه.
[۵]. ابن­خلدون (1363). تاریخ ابن­خلدون. مترجم: آیتی، عبدالمحمد، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[۶]. ابن­سعد (1408). الطبقات­الکبری. مدینه­المنوره، مکتبه­العلوم و الحکم.
[۷]. ابن­شهر آشوب (1379). مناقب آل­ابی­طالب. قم، انتشارات علامه.
[۸]. ابن­عقده، احمدبن­محمد (1421). الولایه. قم، دلیل ما.
[۹]. ابن­ماجه، محمدبن­بزید (بی­تا). سنن ابن­ماجه. بیروت، دارالکتب­العربیه.
[۱۰]. ابن­مسکویه (1379). تجارب الامم. تهران، سروش.
[۱۱]. ابن­معین، یحیی­بن­معین (1405). معرفه­الرجال. دمشق، مجمع­اللغه­العربیه.
[۱۲]. ابن­مقفع (1409). آثار ابن­مقفع.  بیروت، دارالکتب­العلمیه.
[۱۳]. احمد­بن­حنبل (1422). العلل. ریاض، دارالنفائس.
[۱۴]. احمد مرتضی (1428). معرفه­المتهمین بسرقه­الحدیث. ریاض، دارالتوحید.
[۱۵]. استوانیچ، ترایان (1386). روش تاریخی یا پارادیم آنال، مترجم: جهانگرد، تهران، نشر فضا.
[۱۶]. اسد حیدر (1423). الامام­الصادق و المذاهب­الاربعه.  قم، المجمع العالمی لاهل­البیت(ع).
[۱۷]. اهل، عبدالعزیز (1954). جعفربن­محمدالصادق (ع). بیروت، دارالشرق.
[۱۸]. باقلانی، ابوبکر محمدبن­طیب (2001). الإنتصارللقرآن. بیروت، دارابن­حزم.
[۱۹]. پاکتچی، احمد (1390). تاریخ حدیث.تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
[۲۰]. ـــــــــــــ ؛ جمعی از نویسندگان (1368). دایره­المعارف بزرگ اسلامی. تهران، انتشارات دایره­المعارف بزرگ اسلامی.
[۲۱]. تستری، نورالله (1367). الصوارم­المهرقه. تهران، انتشارات نهضت.
[۲۲]. جباری، محمد رضا (1393). سازمان وکالت. قم، موسسۀ امام خمینی(ره).
[۲۳]. حاجی­زاده، یدالله (1392). ریشه­ها و علل پیدایش غلو. تاریخ تمدن، قم، ش12، صص 109ـ136.
[۲۴]. حسن جبل، محمد ( 2001). الرد علی­المستشرق­الیهودی. مصر، جامعه­الازهر.
[۲۵]. حسینی، بی­بی­زینب (1396). نگرش تاریخی به روایت قرائت اهل­بیت(ع)،حدیث­پژوهی،کاشان، ش18، صص7ـ38.
[۲۶]. حکیم، حسن (1421). الخطط و البلدان فی فکر الامام الصادق(ع).  نجف، نبراس.
[۲۷]. حیدر اسد ( 1413). الامام الصادق(ع). تهران، مکتبه­الصدر.
[۲۸] .خاقانی، محمد عبدالمنعم ( 1369). الامام الصادق(ع). قم، مؤسسۀ راه حق.
[۲۹]. خرسان، حسن (2014). الامام­الصادق(ع). نجف، دارالبدره.
[۳۰]. خصیبی، حسین­بن­حمدان (1419). الهدایه الکبری. بیروت، البلاغ.
[۳۱]. خطیب، مجیر (2007). معرفه مدارالإسناد. ریاض، دارالمیمان.
[۳۲]. خویی، ابوالقاسم (2001). البیان. دمشق، مکتبه­الفارابی.
[۳۳]. دینوری، ابن­قتیبه (1408). تأویل مختلف­الحدیث. بی­جا، مکتبه­الاشراق.
[۳۴]. ذهبی ، محمد حسین (1413)، تاریخ­الاسلام. بیروت، دارالکتب­العلمیه.
[۳۵]. رفیق عجم ( 2004). موسوعه مصطلحات ابن­خلدون. لبنان، ناشرون.
[۳۶]. زرکشی، بدرالدین محمد (1410). البرهان. بیروت، دارالمعرفه.
[۳۷]. زیان، رمضان اسحاق (2003). سرقت حدیث. نشریۀ دانشگاه غزه، غزه، صص43ـ83.
[۳۸]. سخاوی، شمس الدین (2004). السرالمکتوم. ابوظبی، امارات، دارالإمام مالک.
 [۳۹]. سید بن­طاووس (1416). اقبال الاعمال. بیروت، مکتبه­الاعلام­الاسلامی.
[۴۰]. شاشی، ابوبکر (1980). حلیه العلماء فی معرفه مذهب الفقهاء. بیروت، الرساله.
[۴۱]. شافعی، محمد بن ادریس (2006). التفسیر. عربستان، دارالتدمریه.
[۴۲]. شامی، رشاد (2002). موسوعه المصطلحات­الدینیه­ الیهودیه. قاهره، مکتبه­المصری.
[۴۳]. شاهین، عبدالصبور (1987). اثرالقرائات فی­الاصوات و النحوالعربی. قاهره، مکتبه خانجی.
[۴۴]. شیبانی، محمدبن­حسن (1403). الحجه علی اهل­المدینه. بیروت، عالم­الکتاب.
[۴۵]. صفار، محمد بن حسن ( 1404). بصائرالدرجات. قم، مؤسسۀ مرعشی نجفی.
[۴۶]. صنعانی، عبدالرزاق (1403). المصنف. بیروت، مکتب­الاسلامی.
[۴۷]. طوسی، محمدبن­حسن (1385). الغیبه. تهران، مکتبه نینوی.
[۴۸]. عمری، اکرم­بن­ضیاء (2009). عصر الخلافه­الراشده. ریاض، مکتبه­العبیکان.
[۴۹]. عوفی، حاتم­بن­عارف (1428)، اضاءات بحثیه فی علوم­السنه­النبویه. ریاض، دارالصمیعی.
[۵۰]. فراهیدی، خلیل­بن­احمد (١۴١٠). کتابالعین. قم، دارالهجره.
[۵۱]. فریمن، آرون (1386). زندگی نامه حسین­بن­حمدان خصیبی. هفت­آسمان، قم، ش33، صص137ـ170.
[۵۲]. فوزی، آل سیف (بی­تا). فی رحاب الامام الصادق(ع). حاره، دارالمحجه­البیضاء.
[۵۳]. قابه، عبدالحلیم (1999). القرائات­القرآنیه تاریخها. بیروت، دارالغرب­الاسلامی.
[۵۴]. کاشانی، ابی­بکر (1409). بدائع الصنائع. پاکستان، مکتبه­الحبیبه.
[۵۵]. کردی، محمد طاهر (بی­تا). تاریخ­القرآن. قاهره، مکتبه حلبی.
[۵۶]. کریمی­نیا، مرتضی (1386). سیره­پژوهی در غرب. تهران، مجمع تقریب بین مذاهب.
[۵۷]. کلینی، محمدبن­یعقوب (1429). الکافی. قم، دارالحدیث.
[۵۸].مالک­بن­أنس ( 2004). الموطأ. ابوظبی، مؤسسۀ زایدبن­سلطان.
[۵۹]. مامقانی، عبدالله (1422). تنقیح المقال. قم، مؤسسۀ احیاءالتراث.
[۶۰]. مجلسی، محمد باقر (1403). بحارالانوار. ‌بیروت، داراحیاءالتراث­العربی.
[۶۱]. مدرسی­طباطبایی، حسین (1380). بررسی­ستیزه­های دیرین دربارۀ تحریف قرآن. هفت آسمان، قم، ش11، صص41ـ72.
[۶۲]. معرفت، محمدهادی (1415). التمهید فی علوم­القرآن. قم، مؤسسۀ نشر اسلامی.
[۶۳]. مفید، محمدبن­محمد (1413). الاختصاص. قم، دارالمفید.
[۶۴].مقدسی، ابوشامه (2003). المرشدالوجیز. بیروت، دارالکتب­العلمیه.
[۶۵]. مکی عاملی، یوسف (1407). عقیده­الشیعه فی­الامام­الصادق(ع). بیروت، دارالزهراء.
[۶۶]. مناوی، محمدبن­علی (1999). الیواقیت والدرر فی شرح نخبه­ابن­حجر. ریاض، مکتبه‌ الرشد.
[۶۷]. منشاوی، عیود (1391). الامام ابوحنیفه و عنایته بالحدیث. الازهر، قاهره، ش6، صص 543ـ547.
[۶۸]. نجاشی، احمدبن­علی (1407). رجال­النجاشی. قم، انتشارات جامعۀ مدرسین.
[۶۹]. ولهاوزن (1998). الخوارج و الشیعه. قاهره، دارالجیل.
[۷۰]. هیتو، ( 1976). الحدیث المرسل. سوریه، دارالفارابی.
[۷۱]. یعقوب رشید (2011). سرقت حدیث. علوم الشریعه و القانون، اردن، صص108ـ122.