تأملی بر نظام چینش آیات در قصص قرآنی با تأکید بر آیاتِ روایت‌گر طوفان نوح(ع) در سورۀ هود(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

قرآن‌کریم از قالب روایت‌گری داستان‌ها برای بیان معارف بهره برده­ است. علی­رغم کوشش‌های تفسیری فراوان، در حوزۀ قصص قرآنی، بررسی شیوۀ روایت‌گری خداوند در این آیات، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. چینش آیاتِ روایت‌گرِ طوفان نوح(ع)، در سورۀ هود(ع) با فرض آنکه بر اساس سیر زمانی به توصیف حوادث واقع شده در طوفان می‌پردازد، با تعارض‌هایی روبرو است. این پژوهش با پیشنهاد الگوی «رگ‌برگی» برای این آیات، ضابطه‌ای برای عدم رعایت توالی زمانی، در چینش این آیات به­دست می‌دهد. با تفکیک جملات مربوط به دو گروه مؤمنان و کافران از یکدیگر و قرار دادن آن­ها در الگوی رگ‌برگی، طرحی از کل وقایع ماجرای طوفان، به ترتیب زمان وقوع شکل خواهدگرفت. این نظامِ چینش آیات، ضمن آنکه می‌تواند در تفسیر برخی دیگر از روایت‌های قرآن کریم مورد توجه قرار گیرد، نخست روشن می‌سازد که گفتگوی میان نوح(ع) و فرزندش در آستانۀ برپایی طوفان انجام گرفته است و نه بعد از به حرکت در آمدن کشتی و دوم آنکه دعای نوح(ع) برای نجات فرزندش نه بعد از پایان یافتن طوفان، آن‌چنان که ترتیب آیات سورۀ هود(ع) نشان می‌دهد، بلکه درست پس از ربوده شدن فرزند نوح(ع) توسط امواج صورت گرفته است. همچنین مطابق این نظام، جریان یافتن مقولۀ «سلام»، بعد از پایان یافتن صحنۀ پر خطر طوفان و ناآگاهی نوح(ع) از وضعیت اعتقادی فرزند خویش، به گونه‌ای نو تفسیر می‌یابند.

کلیدواژه‌ها


 
 
[1]. قرآن کریم.
[2]. آلوسی، سیدمحمود (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم‏‏. بیروت، دارالکتب ‌العلمیه‏.
[3]. ابن­اثیر، عزالدین علی (1374). الکامل فی التاریخ. مترجم: ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی‏، تهران، نشر داد.
[4]. ابن­اشعث، محمدبن­محمد (؟). الجعفریات. تهران، مکتبه­النینوی­الحدیثه.
[5]. ابن­عاشور، محمدبن­طاهر (؟).  التحریر و التنویر. بی‌جا، بی‌نا.
[6]. ابن­عجیبه، احمدبن­محمد (1419). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید. قاهره، ناشر دکتر حسن عباس زکی.
[7]. ابوالفتوح رازی، حسین­بن­علی(1408)‏. روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن. مشهد، بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
[8]. اندلسی، ابوحیان محمد­بن­یوسف (1420). البحر المحیط فی التفسیر. بیروت، دارالفکر.
[9]. بحرانی، سید هاشم (1416). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران، بنیاد بعثت.
[10]. بیضاوی، عبدالله­بن­عمر (1418). أنوارالتنزیل و أسرارالتأویل. بیروت، دار احیاءالتراث­العربی‏.‏
[11]. راوندی کاشانی، فضل­الله­بن­علی (1376). النوادر. تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشان­پور.
[12].‏ زمخشری، محمود (1407). الکشاف عن حقائق غوامض­التنزیل. بیروت، دارالکتاب­العربی‏.‏
[13]. شبر، سید عبدالله (1412). تفسیرالقرآن­الکریم. بیروت، دارالبلاغه ­للطباعه و النشر.
[14]. شریف لاهیجی، محمدبن­علی (1373). تفسیر شریف لاهیجی. تهران، دفتر نشر داد.
[15]. صادقی تهرانی، محمد (1365). الفرقان فی تفسیرالقرآن بالقرآن. قم، انتشارات فرهنگ اسلامی.
[16]. صدوق، محمدبن­علی (1378). ‏ عیون أخبارالرضا(ع). تهران، نشر جهان‏.
[17]. ـــــــــــــ (1413). من لا یحضره­الفقیه. قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[18]. صفار، محمدبن­حسن (1404). بصائرالدرجات فی فضائل آل محمّد(ص). قم، مکتبه آیه ­الله المرعشی النجفی.
[19]. طباطبایی، سید محمدحسین (1374).  المیزان فی تفسیرالقرآن. مترجم: سید محمد باقر موسوی همدانی‏، قم، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه‏.
[20]. طبرسی، فضل­بن­حسن (1372). مجمع­البیان فی تفسیرالقرآن. تهران، انتشارات ناصرخسرو‏.
[21].‏ طبری، ابوجعفر محمدبن­جریر (1412). جامع البیان فی تفسیرالقرآن‏. بیروت، دارالمعرفه‏‏.
[22]. طنطاوی، سید محمد (؟). التفسیرالوسیط للقرآن­الکریم. بی‌جا، بی‌نا.
[23]. طوسی، محمدبن­حسن ‏(؟). التبیان فی تفسیرالقرآن. بیروت‏، دار احیاء التراث­العربی‏.
[24]. عیاشی، محمدبن­مسعود (1380). تفسیرالعیّاشی. تهران، المطبعه­العلمیه.
[25]. فخر رازی، محمدبن­عمر (1420)، مفاتیح­الغیب‏. بیروت، دار احیاء التراث­العربی‏.
[26].کاشانی، ملا فتح­الله (1423). زبده­التفاسیر. قم، بنیاد معارف اسلامی.
[27]. کلینی، محمدبن­یعقوب­بن­اسحاق (1407). الکافی. تهران، دار الکتب­الإسلامیه.
[28]. گلدزیهر، ایگناس (1357). درس­هایی دربارۀ اسلام. مترجم: علی­نقی منزوی، تهران، کمان­گیر.
[29]. مراغی، احمدبن­مصطفی (بی‌تا). تفسیرالمراغی. بیروت، داراحیاء التراث­العربی.
[30]. مصطفوی، حسن (1380). تفسیر روشن. تهران، مرکز نشر کتاب.
[31]. مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران، دار الکتب­الإسلامیه.
[32]. نخجوانی، نعمت­الله­بن­محمود (1999).  الفواتح الإلهیه و المفاتح­الغیبیه. مصر، دار رکابی للنشر.
[33]. نیل­ساز، نصرت (1387). بررسی و نقد دیدگاه ونزبرو دربارۀ تثبیت نهایی متن قرآن. مقالات و بررسی­ها، تهران، تابستان 1387، دفتر 88، صص 151ـ170.
[34]. یعقوبی، احمد (1371). ‌تاریخ یعقوبی. مترجم: محمدابراهیم آیتی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.