نظام توحید افعالی در آیات و روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

نظام به مجموعه‌ای دارای ارکان و اجزاء مرتبط با یکدیگر اطلاق می‌شود که به دنبال هدف واحدی هستند. توحید افعالی نیز مانند دیگر نظام‌ها، دارای ارکان مرتبط با یکدیگر است و یک هدف کلی دارد. خدا در رأس این نظام، در جایگاه مبدئیت صدور فعل قرار دارد. اسماء الله، ملائکۀ مدبر و اسباب مباشر فعل نیز به ترتیب، ارکان بعدی نظام توحید افعالی به شمار می‌روند و در جایگاه وساطت صدور فعل قرار دارند. اهل‌بیت(ع) نیز رکن دیگر این نظام‌ و در جایگاه سبب غایی خلقت هستند. این ارکان در صدور هر فعلی از جانب خدا، نقش واسطۀ تحقق فعل یا غایت فعل را دارند و همگی یک هدف کلی را دنبال می‌کنند. بر اساس آیات قرآن و روایات اهل‌بیت(ع)، هدف کلی خلقت و نظام توحید افعالی، رساندن انسان به مقام عبودیت است.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم
[2]. امام سجاد، علی بن الحسین (1376). الصحیفة السجادیة، قم، دفتر نشر الهادی.
[3]. ابن طاوس، علی بن موسی (1409). اقبال الاعمال، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
[4]. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
[5]. جرجانی، حسین بن حسن (1378). جلاء الاذهان و جلاء الاحزان، تصحیح و تعلیق جلال الدین ارموی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
[6]. حسینی زبیدی، محمد بن محمد (1414). تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر.
[7]. خرازی، سید محسن (1417). بدایة المعارف الالهیة فی شرح العقائد الامامیة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
[8]. ربانی گلپایگانی، علی (1388). «نقش فاعلی امام در نظام هستی». انتظار موعود، قم، شماره 29، تابستان.
[9]. رازی ابوالفتوح، حسین بن علی (1408). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمد جعفر یاحقی، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش های‌اسلامی،
[10]. رازی، فخر الدین (1420). مفاتیح الغیب: ا التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[11]. سبحانی، جعفر (1412). الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة.
[12]. سید رضی، محمد بن حسین (1414) نهج البلاغة، تصحیح صبحی صالح، قم، هجرت.
[13]. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (1383). شرح اصول الکافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[14]. صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1398). التوحید، تصحیح سیدهاشم حسینی تهرانی، موسسة النشر الاسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم.
[15]. ــــــــ (1378). عیون اخبار الرضا علیه السلام، تصحیح مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان.
[16]. ـــــــــ (1385). علل الشرایع، قم، انتشارات داوری.
[17]. ـــــــــ (1413). من لایحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[18]. صفّار، محمد بن حسن (1404). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلی الله علیهم، تصحیح محسن کوچه باغی، قم، مکتبة آیت الله المرعشی النجفی.
[19]. طباطبایی، سید محمد حسین (1390). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
[20]. طبرسی، فضل بن حسن (1384). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
[21]. طبری، محمد بن جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة.
[22]. طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[23]. ــــــــــــ (1411). مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة.
[24]. فیض کاشانی، ملامحسن محمد بن مرتضی (1406). الوافی، اصفهان، کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علیعلیه‌السلام.
[25]. کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی (1418). البلد الامین و الدرع الحصین، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات.
[26]. کلینی، محمد بن یعقوب (1383). الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
[27]. مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی (1403). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، تصحیح محمد باقر محمودی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[28]. ـــــــــــــ (1404). مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
[29]. مجلسی، محمد تقی (1406). روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، تصحیح علی‌پناه اشتهاردی، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور.
[30]. ــــــــــــ (1414). لوامع صاحبقرانی، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
[31]. مختار عمر، احمد (2008). معجم اللغة العربیة المعاصرة، القاهرة، عالم الکتب.
[32]. هاشمی خویی، میرزا حبیب الله (1400). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، تهران، مکتبة الاسلامیة.