مؤلفه های معنایی ماده ی «کرم» در قرآن بر اساس معناشناسی ساختاری و رویکردهای تحلیلی - منطقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن وحدیث دانشگاه تهران

چکیده

تبیین مؤلفه­های مادۀ «کرم» در پژوهش­های قرآنی از اهمیت خاصی برخوردار است. انبوه پژوهش­های انجام شده در این رابطه، از کرامت و اعتبار و احترامی که انسان به طور ذاتی یا اکتسابی به آن دست یافته است سخن به میان آورده­اند. حال آنکه براساس داده­های معناشناسی و با استخراج همنشین­ها و جانشین­های مادۀ «کرم» و بسامد به کارگیری آن‌ها می­توان دریافت که مفاهیم مادۀ «کرم » در قرآن برمحور مصداق رب قرار گرفته و بنابر این، مؤلفه­های این ماده در قرآن باید بر محور «رب» استخراج و تحلیل گردد. این پژوهش می­کوشد، برمبنای داده­های معناشناسی تاریخی و قومی و به کارگیری معناشناسی ساختاری، به استخراج همنشین‌ها­ و جانشین­های مادۀ «کرم» در قرآن بپردازد و در ادامه با تکمیل داده­های معناشناسی ساختاری با رویکردهای تحلیلی ـ منطقی، علاوه بر کشف معانی مادۀ کرم در قرآن، با دسته­بندی همنشین‌ها­ و جانشین­های این ماده در دو گروه مصادیق و مفاهیم، آن‌ها را تحلیل کند؛ چنانکه در پایان می­توان شرافت، دهش و دوسویه بودن این ارتباط را از مؤلفه‌های معنایی مادۀ «کرم» در قرآن به شمار آورد.

کلیدواژه‌ها


[۱]. قرآن کریم
[2]. آذرنوش، آذرتاش، جمعی از پژوهشگران (1390). واکاوی و معادل­یابی تعدادی از واژگان قرآن. تهران، جهاددانشگاهی.
[3]. ــــــــــــ ، (1374). راه­های نفوذ در فارسی، تهران، طوس.
[4]. آرلاتو، آنتونی، (1373). درآمدی بر زبانشناسی تاریخی، بهمن، تهران.
[5]. ابن فارس، احمد بن فارس (1404). معجم مقاییس اللغه. قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
[6]. ابن منظور، محمد بن مکرم‏ (1414)، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
[7]. اسملسر، نیل، جی (1376). جامعه شناسی اقتصادی. ترجمۀ محسن کلاهچی، تهران، انتشارات کویر.
[8]. أمین، احمد (1376). فجرالاسلام. ترجمۀ عباس خلیلی، تهران، کویر.
[9]. ایزوتسو، توشیهیکو (1361). خدا و انسان در قرآن. ترجمۀ احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشار.
[10].ــــــــــــ ، (1378). مفاهیم اخلاقی ادبی در قرآن مجید. ترجمۀ فریدون بدره­ای، تهران، فرزان.
[11]. البستانی، فؤاد افرام ( بی­تا). المجانی الحدیثه. بیروت، المطبعة الکاتولیکیه.
[12]. بغوی، حسین بن مسعود (1420). معالم التنزیل فی تفسیر القرآن. داراحیاء التراث العربی، بیروت‏.
[13]. بوریس، وایزمن ( 1379). قدم اول: لوی استروس. نورالدین رحمانیان. تهران، شیرازه.
[14]. بیتس، دانیل(1386). انسان‌شناسی فرهنگی. ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی، پنجم.
[15]. بیضاوی، عبد الله بن عمر (1418). أنوار التنزیل و أسرار التأویل‏. بیروت، دار­الاحیاء التراث­العربی.
[16]. پاکتچی، احمد(؟). مدخل اخلاق، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، بنیاد دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
[17].ــــــــــــ (1392). گنج‌واژۀ قرآن کریم: ساختار معنایی بر اساس یک رابطۀ شبکهای، تهران، مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق(ع).
[18]. ــــــــــــ (1392). روش شناسی تاریخ، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران.
[19]. رمضانی، موسی­الرضا، غربی، ولی الله (1395). درآمدی بر ساختارگرایی. تهران، سازمان جهاد دانشگاهی. 
[20]. پالمر، فرانک (1374). نگاهی تازه به معناشناسی. ترجمۀ کوروش صفوی. تهران، کتاب ماد.
[21]. جانسون، لیکاف، جرج، مارک (1395). استعاره­هایی که با آن‌ها زندگی می­کنیم. ترجمۀ هاجر آقا ابراهیمی، تهران، علم.
[22]. جفری، آرتور(1386). واژه‌های دخیل در قرآن مجید. ترجمۀ فریدون بدره­ای، تهران، توس.
[23]. جواد، علی (1993). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام. دانشگاه بغداد.
[24]. الحوفی، محمد، احمد (1952). الحیاة العربیة من الشعر الجاهلی. قاهره، مصر.
[25]. حوی، سعید (1424). الاساس فی التفسیر. قاهره، دار السلام.
[26]. دوپویی، فرانسیس (1385). انسان‌شناسی اقتصادی. ترجمۀ محدثۀ محب ‌حسینی، تهران، نشر علم.
[۲7]. ریویر، کلود (1379). درآمدی بر انسان‌شناسی. ترجمۀ ناصر فکوهی، تهران، نشر مرکز.
[28]. ساپیر، ادوارد(1379). درآمدی بر مطالعه سخن گفتن. تهران. سروش.
[29]. سبحانی تبریزی، جعفر (1380). مرزهای توحید و شرک در قرآن‏. تهران، نشر مشعل.
[30]. سلمان نژاد، مرتضی (1391). معناشناسی تدبّر در قرآن با سه رویکرد ساختاری، ریشه‌شناسی و تاریخ انگاره. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع).
[31]. سوسور، فردینان­دو (1378). دورۀ زبان‌شناسی عمومی. کوروش صفوی، تهران، هرمس.
[32]. سیوطی، جلال الدین (بی­تا). الإتقان فی علوم القرآن.
[33].ــــــــــــ (2001). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، کتابخانۀ آیة الله مرعشی نجفی.
[34]. شیرزاد، محمد حسین (1393). مفهوم ربا در فضای نزول قرآن کریم. تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
[35]. طالقانی، سید محمود (1362). پرتوی از قرآن. تهران، شرکت سهامی انتشار
[36]. طباطبایی، سید محمد حسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمۀ محمد باقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی جامعه‏ی مدرسین حوزه علمیه قم‏.
[37]. طبرسی، فضل بن حسن(1373).‏ مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، ترجمۀ جمعی از مترجمان، تهران، فراهانی.
[38]. طبری، ابوجعفر محمدبن جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر ­القرآن. بیروت، دارالمعرفه.
[39]. العلی، صالح احمد (2000). تاریخ العرب القدیم و البعثة النبویة. بیروت، شرکة المطبوعات للتوزیع و النشر.
[40]. غزالی، ابوحامد (1986). مشکوة الانوار و مصفاة الاسرار. بیروت، عالم الکتب.
[41]. فرامرز قراملکی، أحد (1395). قدرت انگاره. تهران، مجنون.
[42]. ــــــــــــ (1385). اخلاق حرفه­ای. تهران، سرآمد، چاپ سوم.
[43].ــــــــــــ (1385). روش­شناسی مطالعات دینی. مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
[44]. فرخ­نیا، رحیم(1376). مقدمه­ای برمردم­شناسی. همدان، دانشگاه بوعلی همدان.
[45]. فلیپ، حتی (1344). تاریخ عرب، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تبریز، حقیقت.
[46]. قاضی­زاده، کاظم؛ ملکی، یدالله (1391). «معناشناسی کرامت انسان در قرآن، مراتب معنوی و کرامت ذاتی انسان از ره‌آورد قرآن». پژوهش­های اعتقادی کلام، تهران، سال دوم، تابستان، شماره 6، ص93ـ110.
[47]. سید قطب (1412). فی ظلال القرآن. بیروت، دارالشروق.
[48]. لاینز، جان(1383). مقدمه‌ای برمعناشناسی ساختاری، ترجمۀ حسین واله، تهران، گام نو.
[49]. لنسکی، گرهارد امانوئل (1369). سیرجوامع بشری. ترجمۀ ناصر موفقیان، تهران، علمی
و فرهنگی.
[50]. لوی استروس، کلود(1379). دیدگاه مردم شناسی. ترجمۀ نعمت‌الله تقوی، تهران، دنیا.
[51]. محمد عواء، سلوی (1382). بررسی زبان‏شناختی وجوه و نظایر در قرآن، ترجمۀ سید حسین سیدی، مشهد، به نشر‏.
[52]. مشکور، محمدجواد (1357). فرهنگ تطبیقی عربی با زبان‌های سامی و فارسی. تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
[53]. مشکوة­الدینی، مهدی (1388). سیری در زبانشناسی. مشهد، دانشگاه فردوسی.
[54]. مک اولیف، جین(1390). دائره المعارف قرآن لیدن، مترجمان، تهران، حکمت.
[55]. مور، جری دی(1391). زندگی واندیشه بزرگان انسانشناسی. ترجمۀ هاشم آقا بیگ پوری، تهران، جامعه شناسان.
[56]. وات، مونتگمری (2002).  محمد صلی الله علیه و سلم فی مکة. ترجمۀ عبدالرحمن عبدالله الشیخ، حسین، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
[57]. ولفنسون، اسرائیل (1929). تاریخ اللغات السامیه. قاهره، الاعتماد.
[58]. یدالله­پور، بهروز (۱۳۹۱). معناشناسی کرامت در قرآن. نشر ادیان، قم.
[59]. Beeston & Muller (1982), Sabaic Dictionary, Beyrouth: Librairie du Liban.
[60]. Black.J & George.A & Postgate.N (2000), A Concise Dictionary of Akkadian, Otto Harrassowitz Verlag & Wiesbaden
[61]. CAD.The Assyrian Dictionary.Chicago (1964) , Chigago,U S A.
[62].Costaz, Louis (2002), Dictionarie Syriaque-Francais/Syriac-English Dictionary, Beirut: Dar El-Machreq.
[63]. Dillmann، A. Augusti. Lexicon Linguae Aethiopicae. Lipsiae، 1865
[64]. Encyclopadia Judaica، second Edition، Volume 17
[65]. Gesenius, William (1939), A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, ed. F.A. Brown, Oxford.
[66]. Jastrow, Marcus (1903), A Dictionary of the Targumim, London/New York.
[67]. Leslau, Wolf (1991), Comparative Dictionary of Geez, Otto Harrassowitz & Wiesbaden.
[68]. Mauss, Marcel. THE GIFT، London: Lowe and Brydone, 1966.
[69]. Orel, V.E. & Stolbova, Olga V.2881 Hamito-Semitic Etymological Dictionary: Materials for a reconstruction. Leiden: EJ. Brill.
[70]. Sapir. Edward. Language:An Introduction to the Study of Speech.
[71]. Zammit, Martin (2002), A Comparative Lexical Study of Quranic Arabic, Leiden: Brill.