نقد و بررسی ادعای اقتباس قرآن از اشعار جاهلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

در میان اشعار منسوب به جاهلیت، گاه اصطلاحات دینی، عبارت‌‌ها و مفاهیمی مشاهده می‌شود که با مفاهیم، تعابیر و اصطلاحات دینی قرآنی شباهت دارد. ادعای تقدم زمانی این اشعار بر قرآن کریم، عده‌ای را برآن داشته که بپندارند شعر جاهلی می‌تواند یکی از منابع قرآن تلقی شود. این نتیجه مبتنی بر احراز مشابهت تام و تمام مضامین اشعار جاهلی با قرآن از یک سو و اثبات اعتبار این اشعار از سوی دیگر است و بررسی‌های علمی در هر دو مورد خلاف آن را به دست می‌دهد. همچنین تاریخ‌گذاری بسیاری از اشعار حاکی از پیدایش آ‌ن‌ها در قرن دوم هجری بوده و اثر‌پذیری آن‌ها از فرهنگ قرآنی امری نمایان‌تر است. پی‌گیری شباهت‌ها و تعلیل و بیان چیستی این دست شباهت‌ها، بر عهدۀ این نوشتار است.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم
[۲]. آذرنوش،آذرتاش (1367ش). "امیة بن ابی الصلت"، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، تهران.
 [۳]. ابن ابی سلمی، زهیر (1988م)، الدیوان، تحیق: علی حسن فاعور، بیروت،  دارالکتب العلمیه، الطبعه الاولی.
[۴]. ابن بکار، زبیر(۱۳۸۱ق).جمهرة نسب قریش وأخبارها؛ قاهره، نشر مکتبة دار العروبه.
 [۵]. ابن حجر، أوس(؟). الدیوان، تحقیق: عمر فاروق الطباع، بیروت، دار الارقم.
[۶]. ابن حبیب البغدادی، محمد (1964م)، المنمق فی أخبار قریش، تحقیق: خورشید فاروق، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیه.
 [۷]. ---------- (1942م). کتاب المحبر، تحقیق: ایلزه لیختن شتیتر، ، حیدر آباد، الدکن،دائرة المعارف العثمانیه.
[۸]. ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1408ق). مقدمۀ تاریخ، تصحیح: خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، الطبعة الثانیه.
[۹]. ابن سلام الجمحی، محمد (؟)، طبقات فحول الشعراء، تحقیق: محمود محمد شاکر، قاهره، دار المعارف.
[۱۰]. ابن شداد، عنتره (1377ق). الدیوان، دار صادر، بیروت.
[۱۱]. ابن الکلبی، ابو المنذر هشام بن محمد (1364ش). الأصنام، تحقیق: احمد زکی پاشا، القاهره، (افست تهران)، نشر نو، ‌چاپ دوم.
[۱۲]. ابن قتیبه، ابومحمد عبدالله(؟). الشعر والشعراء،تحقیق:احمد محمد شاکر، مصر، دارالمعارف.
[1۳]. ابن منظور، ابوالفضل جمال الدین محمد(1990م). لسان العرب، بیروت ،دار صادر.
[1۴]. ابن هشام، ابومحمد عبدالملک(1987م). السیرة النبویه، بیروت، دار الکتاب العربی.
 [1۵]. الاسد، ناصر الدین (1988م). مصادر الشعر الجاهلی و قیمتها التاریخیه، بیروت، دارالجیل، الطبعة الثامنه.
[1۶]. الاصفهانی، ابوالفرج (1415ق)، الاغانی، دار احیاء تراث عربی، بیروت.
[1۷]. الاعشی الکبیر، میمون بن قیس (2005م). الدیوان، ویراستار: عبدالرحمن المصطاوی، بیروت، دار المعرفه.
[1۸]. امیة ابن ابی الصلت، عبداللّه (1934م). دیوان، گردآورنده: بشیر یموت، بیروت، مکتبة الأهلیه.
[1۹].ایازی، سید محمدعلی (138ش ). قرآن و فرهنگ زمانه، تهران، مرکز نشر علوم و معارف قرآن کریم.
[۲۰]. بروکلمان، کارل (؟). تاریخ الادب العربی، مترجم: الدکتور عبدالحلیم النجار، مصر، دارالمعارف
[].بلاشر، رژی (1363ش). تاریخ ادبیات عرب، مترجم: آ. آذرنوش، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[2۲].جواد علی (1970م)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، دار العلم للملایین، بغداد، مکتبه النهضه.
[2۳].الحدیثی، بهجة عبدالغفور (1975م). أمیه بن أبی الصلت: حیاته و شعره، بغداد،  مطبوعات وزارة الاعلام.
[24].الحوفی، احمد محمد (1972م)، الحیاه العربیه من الشعر الجاهلی، بیروت، دارالقلم.
 [2۵].الرازی، ابو حاتم (1957، 1958م)، کتاب الزینه، تحقیق: حسین الهمدانی، القاهره.
[2۶].رستمی، حیدر علی (1393ش). پژوهشی در نسبت میان قرآن و فرهنگ زمانه، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
 [۲۷].سیوطی، جلال الدین (؟)، المزهر فی علوم اللغه و انواعها، شرح و تصحیح: محمد احمد جاد المولی بک، محمد ابوالفضل ابراهیم، علی محمد البجاوی، قاهره، مکتبه دار التراث.
[۲۸].شیخو، الاب لویس (1989م). النصرانیه و آدابها بین عرب الجاهلیه، بیروت، دار المشرق، الطبعة الثانیه.
[۲۹]. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (1412ق).جامع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت، دارالمعرفه.
[۳۰]. طه حسین (1927م). فی الادب الجاهلی، مصر، دارالمعارف ، الطبعة الثانیه.
[3۱].قیروانی، ابن رشیق (1981م). العمده فی محاسن الشعر و آدابه و نقده، تحقیق: محمد محیی الدین عبد الحمید، دارالجیل، ط5.
[3۲].معرفت، محمد هادی (1423ق)، شبهات و ردود، قم، مؤسسه التمهید.
[3۳].المناوی، عبدالرؤف (1972م). فیض القدیر: شرح الجامع الصغیر، بیروت، دارالمعرفه، الطبعه الثانیه.
[۳۴]. نابغه ذبیانی، زیاد(؟)، الدیوان، تحقیق: عمر فاروق الطباع، بیروت، دار الارقم.
 
[35]. Ahlwardt, w (1879). Diwns of the six Ancient Arabic Poets. London.
[36] Brog, Gert (2001). Representations of the Divine in Arabic Poetry, edited by: gert Brog and Ed de moor, Amesterdam: Editions Rodopi b.v.
[37] Brockelmann, Carl (1892). Die Gedichte des Lebid, leiden- E. J. Brill.
[38] Brockelmann, Carl (1922). Allah und die Götzen, der Ursprung des islamischen Monotheismus,” in: Archiv für Religionswissenschaft, 21(1922)
[39] Fraenkel, Siegmund (1886). Die aramäischen Fremdwörter im Arabischen, Leiden,
[40] Gibb, H. A. R (1962). pre-Islamic Monotheism in Arabia. Harvard Theological Review. 269- 271
[41] Grunebaum, G. E. von (1940). The Early Development of Islamic Religious Poetry. Journal of the  American Oriental Society 60
[42] Hawting, Gerald R (1999). The Idea of Idolatry and the Emergence of Islam, university of cambridge,
[43] Horovitz, J (1926). Koranische Untersuchungen. Berlin.
[44] Kister, Meir J (1980). ‘Labbayka Allahumma, Labbayka…’, JSAL, 2(1980)
[45] Lyall , sir Charles (1913).The Diwans of Abid ibn al-Abras, of Asad, and Amir ibn at-Tufail, of Amir ibn Sasaah, lieden:lieden:E.J. brill, imprimerie orientale.
[46] Lyall , sir Charles (1918). The Mufaddaliyat; an anthology of ancient Arabian odes according to the recension, Volume II,  Clarendon Press, Oxford.
[47] Margoliouth, David (1925). The Origins Of Arabic Poetry, Journal of The Royal Asiatic Society.
[48] Montgomery, James .E (1986).”Ummaya B.Abi ‘l-salt”, in The Encyclopaedia of Islam, New edition,  vol 10, Brill
[49] Nöldeke, Theodor (1864). Beiträge Zur Kenntnis Der Poesie Der Alten Araber, Carl Rumpler, Hannover.
[50] Peters, F. E (1994). Muhammad and the Origin of Islam, New York State University Press, New York.
[51] Rubin, Uri (1990). ‘Hanifiyya and Kaba’, JSAI, 13(1990
[52] Shorrosh ,A. A (1988).  Islam Revealed: A Christian Arab's View Of Islam, Nashville, Thomas Nelson Publishers.
[53] Tisdall, W. St (1905). Clair, the Original Sources of The Qur'an, Society for the promotion Of Christian  knowledge, London.
[54] Wensinck, A.J (1908). Mohammed en de joden te Medina, Leide
[55] Watt, Montgomery. W (1972). Muhammad at Mecca. Oxford, Clarendon Press.
[56] Zwettler, Michael (1978). the Oral Tradition of Classical Arabic Poetry
: Its Character and Implications. Columbus; Ohio State University Press.