بررسی کاربست واژه ضرب در آیۀ 44 سورۀ ص با رویکرد لغوی و نحوی و تکیه بر نقد تفاسیر‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه تفسیر و علوم قرآن، دانشکدۀ علوم قرآنی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، کرمانشاه، ایران

چکیده

کاربست واژگان ترکیبی با حروف جارّه، از جمله کاربردهایی است که بی‌دقتی در آن می‌تواند سبب رهیافت خطاهای تفسیری گردد. یکی از آن‌ها ترکیب«ضرب بـ» است که در ماجرای حضرت ایوب، آیۀ 44 سورۀ‌ «ص» نیز به‌کار رفته‌است. مفسران با تأثیر از تهواره‌های ذهنی خود و نقل مشهور داستان از منابع روائی، بدون بررسی دقیق واژه و ترکیب، آن‌را در معنای تازیانه زدن همسر ایوب برگزیدند. این پژوهش با پرداختن به اصل تحول معنایی و تأثیرگذاری حروف جارّه در معنادهی به افعال، و تکیه بر نقد تفاسیر پیرامون آیه؛ به کندوکاو در معنای ترکیب مورد نظر پرداخته و ضمن بررسی همۀ آیات متضمن این ترکیب، به این دستاورد دست‌یافته است که«ضرب بـ» در آیۀ 44 سورۀ ص و دیگر آیات به معنای کشاندن سطحی بر سطح دیگر و قرار دادن چیزی بر روی چیز دیگر به صورت دفعی است. در این خوانش، خداوند پس از شفای پاهای ایوب و دیگر جوارح داخلی ایشان، برای شفای دستان ایوب به او دستور می‌دهد تایک گیاه مخصوص و نه صد رشته گیاه را به عنوان یک ضماد و دارو بردستانش بزند. در این تحلیل، حنث نیز در همان معنای معهود و مرسوم قرآنی خود یعنی گناه و هر آنچه که سبب ضرر و خسران شود، اخذ شده و دلیلی برای حصر آن در عهدشکنی وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم. (١٤١٥ق). ترجمه محمدمهدی فولادوند. تحقیق هیئـت دارالقـرآن الکریم. تهران: دارالقرآن الکریم.
ابن‌درید، محمد بن حسن (1407ق). جمهره اللغه، چاپ اول. بیروت: دارالعلم للملائین.
ابن‌عاشور، محمدطاهر (1420ق). التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن‌عاشور، چاپ اول. بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
إبن کثیر، اسماعیل بن عمر (1419ق). تفسیر القرآن العظیم، چاپ اول، دارالکتب العلمیة.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1388). لسان العرب، تحقیق: احمد فارس، چاپ اول. بیروت،‌دار صادر للطباعۀ و النشر.
ابن‌هشام انصاری، جمال‌الدین (1979). مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب, چاپ پنجم. بیروت: مکتبة هاشمی.
ازهری، محمدبن احمد (1421ق). تهذیب اللغه، چاپ اول. بیروت:‌دار إحیاء التراث العربی.
آرلاتو، آنتونی (1384). درآﻣﺪی ﺑـﺮ زﺑـﺎن ﺷﻨﺎﺳـﯽ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ، ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﯾﺤﯿـﯽ ﻣﺪرﺳـﯽ، چاپ اول. ﺗﻬـﺮان، ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ.
امامی، روناک؛ اعظم فرجامی, زهره نریمانی (1398). مصدریابی روایات تفسیر التبیان با تطبیق بر منابع شیعه و سنی؛ پژوهش‌های قرآن وحدیث، 52 (1).
بطرس، عبدالملک و همکـاران (١٩٩٥م). قـاموس الکتـاب المقـدس, چاپ اول. قـاهره: دارالثقافه.
ثعلبى، احمد بن محمد (1422ق). الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی, بیروت:‌دار إحیاء التراث العربی.
جوهری، اسماعیل‌بن حماد (1404). الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، چاپ اول. بیروت: دارالعلم للملائین.
خلیل بن احمد (1409). العین، قم، موسسه دارالهجره.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412ق). مفردات الفاظ القرآن الکریم، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دارالعلم-دارالشامیه، چاپ اول. بیروت-دمشق.
زمحشری، محمودبن عمر (1414). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون‌الاقاویل فی وجوه التأویل، چاپ اول. قم، مکتب الاعلام ‌الاسلامی.
سمرقندی، نصر بن محمد (1416). تفسیر بحرالعلوم، چاپ اول. بیروت،‌دار الفکر، چاپ اول.
سیبویه (1420). الکتاب (با مقدمه امیل بدیع یعقوب)، چاپ اول. بیروت، دارالکتب العلمیه.
صادقی تهرانی، محمد (1405). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنۀ، چاپ اول. بیروت، مؤسسۀ الوفاء.
طباطبایی، محمد حسین (1973). المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ اول. بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، فضل بن الحسن (1379). مجمع البیان فی التفسیر القرآن، تصحیح ابوالحسن شعرانی، چاپ اول. تهران. کتابفروشی اسلامیّۀ.
طبری، ابوجعفر محمدبن جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول. بیروت، دارالمعرفه.
طریحی، فخرالدین (1376). مجمع البحرین، چاپ اول. تهران، انتشارات مرتضوی.
طوسی، محمدبن الحسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول. لبنان، دارالاحیاء التراث العربی.
علم الهدی، علی بن حسین (سید مرتضی) (1431ق)، نفائس التاویل, بیروت-لبنان مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
فتاحی‌زاده، فتحیه, حسین نتاج، ناهید طاهری (1400) رویکردی ریشه‌شناختی به واژه قرآنی«ضرب», نشریه مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی، 17.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق). کتاب العین، محقق: محمد مخزومی و ابراهیم سامرائی، چاپ اول. قم، دار‌الهجرة.
فخر رازى، محمد بن عمر (1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ اول. لبنان-بیروت‏،‌دار إحیاء التراث العربی.
فضل‌الله، محمدحسین (1419ق). من وحی القرآن، چاپ اول. بیروت:‌دار الملاک.
قرشی، سیدعلی اکبر (1387). قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
قطب، سید (1480ق). فی ظلال القرآن، چاپ اول. بیروت، دارالشروق.
قمى، على بن ابراهیم (1363ّ) تفسیر القمی، چاپ سوم. قم،‌دار الکتاب.
مختار عمر، عمر (1386ق). علم الدلاله، چاپ اول. بیروت، عالم الکتب.
مدرسى، محمدتقى ‏ (1419). من هدى القرآن, چاپ اول. تهران‏:‌دار محبی الحسین‏.
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول. تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مغنیه، جواد (1424ق). التفسیر الکاشف، چاپ اول. قم،‌دار الکتاب الاسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1378). تفسیر نمونه، چاپ اول. تهران، دارالکتب الاسلامیۀ.
نائینی، محمد حسین (1419ق). اجود التقریرات، چاپ اول. قم: کتابفروشی مصطفوی.
یول، جورج (1378). بررسی زبان، مترجم: علی بهرامی، بی‌جا. انتشارات رهنما.