جستاری در «راسخان در علم» در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

«راسخان در علم» تعبیری قرآنی با کاربردی اندک ولی بسیار مهم است. بازیابی معنای این عبارت و بازشناسی آن در دو کاربرد قرآنی و مباحث مرتبط، هم‌چنان نیاز به پژوهش دارد. با بررسی سخن واژه‌شناسان و فرهنگ‌نگاران واژه‌های قرآنی، می‌توان به معنایی جامع‌تر از آن‌چه گفته شده، دست یافت و با ارزیابی اقوال مفسران و بازیابی و هم‌افزایی رویکردهای ادبی، مانند: تناسب و اسلوب کلام، قصر و حصر در علم معانی و بلاغت، اِعراب و نحو، معناشناسی، رابطه هم‌نشین‌ها و جانشین‌ها و توجه به کاربردهای موارد مرتبط در دیگر آیات و بخش‌های قرآن کریم و. می‌توان معنای آن را بازشناسی کرده و کاربرد آن را در قرآن و مباحث مرتبط نشان داد. معنای این عبارت، عالمان به علم الهی [یا علم لَدُنِّی و موهبتی] است که خداوند با خواست خود به برخی از بندگانش، عطاء می‌کند. این علم، رسوخ و استواری، باور و آرامش قلبی برای آنان دارد و ایشان را از لغزش و تردید رها می‌سازد. این همان معنای راسخان در علم در قرآن کریم است که ائمه معصومین(علیهم السلام)، مصادیق والای آن بوده و همچنین، عالمان به تأویل قرآن کریم نیز هستند؛ گرچه هر دو امر، محدود و منحصر در آنان نیست بلکه ملازمه‌ای میان راسخان در علم با عالمان به تأویل وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن مجید
نهج البلاغه
ابن فارس، احمد (1399ق). معجم مقاییس اللغة. به کوشش عبدالسلام هارون. بیروت: دارالفکر.
ابن هشام انصاری، جمال الدین (1406ق). مغنی اللبیب عن کتاب الأعاریب. قم: کتاب‌خانه سیدالشهداء.
اقبال، ابراهیم و حسینی، مهدی (1394ش). فرهنگ نامه اَدوات و حروف در قرآن کریم. تهران: برهمند.
بیضاوی، شیرازی، عبدالله بن عمر بن علی (1330ق). اَنوار التنزیل و أسرار التأویل. مصر: دارالکتب العربیة الکبری.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1407ق). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. به کوشش عطار. بیروت: دارالعلم لِلملایین.
راغب اصفهانی، حسین بن احمد (1420ق). تفسیر الراغب الإصفهانی. ریاض: دارالوطن.
راغب اصفهانی، حسین بن احمد (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. به تحقیق صفوان عدنان. دمشق: دارالقلم.
زرکشی، محمد بن عبدالله (1415ق). البرهان فی علوم القرآن. به کوشش یوسف عبدالرحمن مرعشلی و دیگران. چاپ دوم. بیروت: دارالمعرفة.
زمخشری، محمود بن عمر (1430ق). تفسیر الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. چاپ سوم. بیروت: دارالمعرفة.
سیوطی، جلال الدین (1432ق). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور. بیروت: دارالفکر.
صافی، محمود بن عبدالرحیم (1418ق). الجدول فی اعراب القرآن. چاپ چهارم. دمشق: دارالرشید.
طباطبایی، محمدحسین (1363ش). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: بنیاد علامه طباطبایی و تهران. مرکز نشر رجا و امیرکبیر.
طبرسی، فضل بن حسن (1415ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الأعمی للمطبوعات.
طبری، محمد بن جریر (بی تا). تفسیر الطبری یا جامعُ البیان عن تأویل القرآن. چاپ سوم. قاهره: کتابخانه ابن تیمیه.
طوسی، محمد بن حسن (1413ق). التبیان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه نشر اسلامی (جامعه مدرسین).
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق). کتاب العین. قم: دارالهجره.
فیض کاشانی، مولی محسن (1416ق). التفسیر الصافی. تهران: کتاب‌خانه صدر.
کاشانی، ملا فتح الله (1336ش). تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین. چاپ سوم. تهران: کتاب فروشی محمدحسن علمی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. به اهتمام علی اکبر غفاری. چاپ چهارم. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مصطفوی، حسن (1368ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
معرفت، محمدهادی (1412ق). التمهید فی علوم القرآن. قم: نشر اسلامی جامعه مدرسین.
هاشمی، سید احمد (بی تا). جواهر البلاغه فی المعانی و البیان و البدیع. چاپ دوازدهم. بیروت:‌دار اِحیاء التراث العربی.