کاربست معناشناسی تاریخی در تحلیل معنای حنیف در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه کاشان، کاشان ، ایران

چکیده

واژۀ «حنیف» از جمله مفردات قرآنی است که علی‌رغم اتفاق‌نظر مفسران و لغت‌شناسان قرآنی در معنای آن، اما در بعد معناشناسی آن اختلاف‌نظر جدی بین علما و اندیشمندان اسلامی از یک طرف و واژه‌پژوهان زبان‌های سامی و مستشرقان از طرف دیگر وجود دارد. با اندکی تأمل و دقت در آثار و مکتوبات لغت‌شناسان و علمای غیرمفسر و غیر قرآن‌پژوه نیز آراء و نظراتی متفاوت و ضد و نقیض نیز قابل پی‌جویی است که همگی نشان از پیچیدگی معنایی این مفرده دارد. در این مقاله بر آن هستیم تا همۀ آراء و نظرات متفاوت اندیشمندان فوق‌الذکر را گردآوریم و با بهره‌گیری از نظریه های معناشناسی تاریخی این اختلاف را ریشه‌یابی و تبیین علمی کنیم. بر این اساس معنای واژۀ «حنیف» در دستگاه تصوری علمای مسلمان متأثر از معناسازی جدید قرآنی این واژه، معنایی متفاوت از دستگاه تصوری جاهلی، یهودی و مسیحی دارد و واژۀ «حنیف» پس از بهینه‌سازی معنایی توسط «قرآن» در بین مسلمان مسیر معنایی کاملاً متفاوت از معنای متداول در بین جاهلیت، یهودیت و مسیحیت یافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1.  

    1. ابن ابی شیبه، ابوبکر، المصنف فی الأحادیث والآثار، ریاض، مکتبة الرشد، 1409ق.
    2. ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367ش.
    3. ابن درید، محمد بن حسن‏، جمهرة اللغة، بیروت، دارالعلم للملایین، 1988م.
    4. ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، 1388ق.
    5. ابن سیده، على بن اسماعیل‏، المخصص، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی­تا.
    6. ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
    7. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414ق.
    8. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1421ق.
    9. ایزوتسو، توشیهیکو، خدا و انسان در قرآن، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1373ش.
    10. جفری، آرتور، واژه­هاى دخیل در قرآن‏، تهران، انتشارات نو، 1386ش.
    11. جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، دار العلم للملایین، 1970م.
    12. جوهرى، اسماعیل بن حماد، بیروت، دار العلم للملایین، 1376ق.
    13. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، 1412ق.
    14. زمخشرى، محمود بن عمر، اساس البلاغة، بیروت، دار صادر، 1979ق.
    15. شهرستانى‌، محمد بن عبد الکریم، قم، الشریف الرضی، 1364ش.
    16. شیبانى، اسحاق بن مرار، کتاب الجیم، قاهره، الهیئة العامة لشئون المطابع المیریة، 1975م.
    17. صاحب، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
    18. طبرسى، على بن حسن‏، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف، المکتبة الحیدریة، 1385ق.
    19. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت، دارالمعرفة، 1412ق.
    20. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر آی القرآن، بیروت، دار المعرفة، 1392ق.
    21. عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تهران، چاپخانۀ علمیه، 1380ق.
    22. فرات کوفى، فرات بن ابراهیم‏، تفسیر فرات کوفی، تهران، مؤسسۀ چاپ و نشر وزارت ارشاد اسلامی، 1410ش.
    23. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، نشر هجرت، 1409ق.
    24. فیروز آبادى، محمد بن یعقوب‏، القاموس المحیط، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415ق.
    25. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.
    26. مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، بغداد، مکتبة المثنی، 1375ق.
    27. یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، 1379ق.
    28. Bell, Richard, Who Were the Hanifs?’, Moslem World 20, 1930, 120–4
    29. Colin, G. Singuliers secondaires analogiques tirees de faux pluriels en arabe, Comptes rendues du G.L.E.C.S., 9, 1996, 11-15.
    30. de Blois, “Nasrani and hanif، Studies on the religious vocabulary of Christianity and Islam,” BSOAS 65, 2002, 1–30
    31. de Blois, François, Nasara and Hanif: Studies on the Religious Vocabulary of Christianity and Islam’, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 2002, 65,1.
    32. Griffith, S. H. The Prophet Muhammad, T. Fahd (ed.), La vie du prophete Mahomet. Colloque de Strasdurg Octobre 1980, Paris, 99-146.
    33. Hawting, Gerald R. The Idea of Idolatry and the Emergence of Islam، From Polemic to History. Cambridge، Cambridge University Press, 1999.
    34. Lyall, C.J. ‘The Words “Hanif” and “Muslim”’, Journal of the Asiatic Society, 1903, 771–84.
    35. Margoliouth, D.S. ‘On the Origin and Import of the Names Muslim and Hanif’, Journal of Asiatic Society, 1903, 467–93.
    36. Ringgren, Helmer, Islam, 'aslama and muslim. Uppsala ،W.K. Gleerup, Lund, i distribution, 1949.
    37. Watt, W. Montgomery, Muhammad at Mecca, Oxford، Clarendon Press, 1953.
پژوهش های قرآن و حدیث
دوره 56، شماره 1
شهریور 1402
صفحه 91-106

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار