بررسی و تحلیل سند مناظرات امام رضا(ع) در عراق و خراسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

مناظرات امام رضا(ع) در ادبیات دینی شیعۀ امامیه از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است. با وجود آنکه برخی در اعتبار و اصالت آن‌ها تردید روا داشته‌اند اما مورد استفاده و استناد بسیاری از محدثان و پژوهشگران قرار گرفته و می‌گیرد. از این رو شایسته است مناظرات حضرت رضا(ع) در عراق و خراسان از نظر سندی و متنی مورد ارزیابی علمی قرار گیرد تا اعتبار و اصالت آن به روشن گردد. در این پژوهش، سند این مناظرات از نظر رجالی مورد بررسی قرار گرفته است. محمد بن فضل هاشمی، راوی مناظرات عراق و غالب رجال سند مناظرات خراسان مانند حسن بن محمد نوفلی، ابوعمرو محمد بن عمر بن عبدالعزیز الانصاری الکجی (حدود) و أبومحمد جعفر بن علی بن أحمد القمّی الایلاقی معروف به ابن الرازی، از نظر برخی علمای رجال به دلیل متحد شمرده شدن با راویان موثق، افرادی ثقه و قابل اعتماد هستند. الخرائج و الجرائح راوندی و عیون اخبار الرضا(ع) صدوق نیز، قدیمی‌ترین منابع این مناظرات هستند.

کلیدواژه‌ها


[۱]. آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن (1406ق). الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، ناشر: دارالأضواء، الطبعة الثانیة.
[۲]. همو، (بی تا). طبقات اعلام الشیعه. تحقیق: علینقی منزوی، قم، ناشر: اسماعیلیان.
[۳]. ابن حجر، احمد (1390ق). لسان المیزان. بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، الطبعة الثانیة.
[۴]. ابن داوود، حسن (1392ق). کتاب الرجال. تحقیق: سید محمد صادق آل بحر العلوم، النجف، منشورات مطبعة الحیدریة.
[۵].ابن شهر آشوب، محمد (1380ق). معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعة و اسماء المصنفین منهم قدیما و حدیثا. نجف، المطبعة الحیدریة.
[۶]. ابن طاووس، علی (1363ش). فرج المهموم. قم، منشورات الرضی.
[۷]. همو (بی‌تا)، مهج الدعوات و منهج العبادات، تهران، کتابخانه سنائی.
[۸]. ابوالفرج اصفهانی، علی (1414ق). الاغانی. دار إحیاء التراث العربی.
[۹]. امین، سید محسن (1403ق)، اعیان الشیعة، بیروت، ناشر: دارالتعارف للمطبوعات.
[۱۰]. بحرانی، سید هاشم (بی تا). البرهان فی تفسیر القرآن. قم، تحقیق و نشر: مؤسسة البعثة.
[۱۱].بحرانی، یوسف (بی تا). الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة. تحقیق: محمد تقی الایروانی، قم، موسسة النشر الاسلامی.
[۱۲]. بروجردی، سید علی (1410ق). طرائف المقال. تحقیق: سید مهدی الرجائی، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
[۱۳]. جمعی از مولفان (1418ق). موسوعة طبقات الفقهاء. تحقیق و اشراف: جعفر سبحانی، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع).
[۱۴]. حر عاملی، محمد بن الحسن (1414ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشیعة. قم، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، الطبعة الثانیة.
[۱۵]. خویی، ابو القاسم (1413ق). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. النجف، مطبعة الآداب، الطبعة الخامسة.
[۱۶]. راوندی، سعید بن عبدالله (1419ق). الخرائج و الجرائح. تحقیق: مؤسسة الإمام المهدی(ع) بإشراف محمد باقر الموحد الأبطحی، قم، مؤسسة الإمام المهدی(ع)
[۱۷]. زبیدی، محمد مرتضی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. تحقیق: علی شیری، بیروت، ناشر: دار الفکر.
[۱۸]. سمعانی، عبدالکریم بن محمد (1408ق). الأنساب،تحقیق: عبدالله عمرالبارودی، بیروت، دارالجنان.
[۱۹]. شوشتری، محمد تقی (1425ق). قاموس الرجال. قم، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی.
[۲۰]. صادقیان، محمد (1388ش). مجموعه مقالات دومین همایش علمی ـ پژوهشی جلوه‌های معرفتی در مناظرات و بیانات رضوی، زنجان، انتشارات صفوی.
[۲۱]. صدوق، محمد بن علی (بی تا). التوحید، تحقیق: هاشم الحسینی الطهرانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
[۲۲]. همو (1379ش). معانی الأخبار. تحقیق و تعلیق: علی أکبر الغفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
[۲۳]. همو (1404ق). عیون أخبار الرضا(ع)، تصحیح و تعلیق: شیخ حسین الأعلمی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
[۲۴]. همو (1372ش). ترجمه عیون أخبار الرضا(ع)، مترجم، علی اکبر غفاری و حمید رضا مستفید، تهران، نشر صدوق.
[۲۵]. همو (1405ق). کمال الدین و تمام النعمة. تحقیق: علی أکبر الغفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
[۲۶]. طوسی، محمد بن حسن (1365ش). تهذیب الأحکام. تحقیق و تعلیق: سید حسن الموسوی الخرسان، طهران، دار الکتب الإسلامیة، الطبعة الرابعة.
[۲۷]. همو (1415ق). رجال. تحقیق: جواد القیومی، قم، ناشر: مؤسسة النشر الإسلامی.
[۲۸]. همو (بی تا). الفهرست. قم، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة.
[۲۹]. همو (1404ق). اختیار معرفة الرجال. تحقیق: میر داماد الأسترابادی و سید مهدی الرجائی، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
[۳۰]. قمی، عباس (1385ش). فوائد الرضویة فی احوال علماء المذهب الجعفریة. قم، بوستان کتاب.
[۳۱]. قهپایی، عنایت الله (1364ش). مجمع الرجال. تحقیق: ضیاء الدین علامة، قم، اسماعیلیان.
[۳۲]. کلباسی، ابوالهدی (1419ق). سماء المقال فی علم الرجال. تحقیق: السید محمد الحسینی القزوینی، قم، مؤسسة ولی العصر(ع) للدراسات الإسلامیة.
[۳۳]. کلینی، محمد بن یعقوب (1367ق). الفروع من الکافی، تحقیق: علی أکبر الغفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم.
[۳۴]. کنی، ملا علی (1421ق). توضیح المقال فی علم الرجال، تحقیق: محمد حسین مولوی، قم، دار‌الحدیث.
[۳۵]. مازندرانی، محمد بن إسماعیل (1416ق). منتهى المقال فی احوال الرجال. قم، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التّراث.
[۳۶]. مامقانی، عبدالله (1423ق). تنقیح المقال فی علم الرجال. تحقیق: محمد رضا مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التّراث.
[۳۷]. مجلسی، محمد باقر (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. بیروت، مؤسسة الوفاء، الطبعة الثانیة.
[۳۸]. مجلسی، محمدتقی (1399ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. تحقیق و تعلیق: سیدحسین موسوی کرمانی و علی‌پناه اشتهاردی، قم، بنیاد فرهنگ اسلامی حاج محمد حسین کوشانپور.
[۳۹]. مردی قشلاقی، عباسعلی (1382ش). «ابو محمد جعفر بن احمد ایلاقی قمی»، ستارگان حرم، جلد13، صفحه 66ـ88.
[۴۰]. مسعودی، علی بن حسین (1384ش). اثبات الوصیة للامام علی بن ابی طالب(ع) . قم، انصاریان.
[۴۱]. معارف، مجید (1386ش). تاریخ عمومی حدیث. تهران، انتشارات کویر، چاپ یازدهم.
[۴۲]. نجاشی، أحمد بن علی (1416ق). فهرست اسماء مصنفی الشیعة (رجال النجاشی). قم، مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة الخامسة.
[۴۳].نراقی، میرزا أبوالقاسم (1422ق). شعب المقال فی درجات الرجال. تحقیق: محسن احمدی، قم، مؤتمر المحقق النراقی، چاپ دوم.
[۴۴]. نمازی شاهرودی، علی (1412ق). مستدرکات علم رجال الحدیث. اصفهان.
[۴۵]. نوری طبرسی، میرزا حسین (1415ق). خاتمة المستدرک. تحقیق: مؤسسة آل‌البیت‌(ع). قم، مؤسسة آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث.
[۴۶]. همو (1408ق). مستدرک الوسائل. تحقیق: مؤسسة آل البیت(ع)، بیروت، مؤسسة آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث، الطبعة الثانیة.
[۴۷].وحید بهبهانی، محمد باقر (1391ش). تعلیقة على منهج المقال، نرم افزار مکتبة اهل‌بیت(ع)، نسخۀ دوم.
[۴۸]. یاقوت حموی، ابوعبدالله بن عبدالله (1397 ق). معجم البلدان. بیروت، دار صادر.