نقش سیاق در تفسیر المیزان‏ مطالعۀ موردی سورۀ واقعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا، گروه زبان و ادبیات عرب، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

2 دانشیار، گروه زبان و ادبیات عرب، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

10.22059/jqst.2025.393184.670464

چکیده

بررسی سیاق با توجه به نقش اساسی آن در تفاسیر قرآنی، از اهمیتی ویژه‌ برخوردار است. این مبحث، در مقام یکی از ریشه‌ای‌ترین مسائل در علوم قرآنی و تفسیری، از دیرباز مورد اهتمام مفسران قرار گرفته‌است. درواقع، اساس سیاق در فهم قرآن، همان وجه مشترک معنایی آیات است که با توجه به قبل و بعد عبارات حاصل می‌شود و در صورتی که با تناقضی مواجه نشود، از اعتبار بالایی برخوردار است. علامه طباطبایی، از معدود مفسرانی است که جایگاه سیاق را به صورت برهانی تبیین کرده و بر این نظر است که معنا از طریق قرائن مستند، اعم از قرائن لفظی، حالی و عقلی، قابل دستیابی است. این مقاله، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی کاربرد قرینۀ سیاق در استنباط کلام الهی از دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر سوره واقعه در المیزان می‌پردازد تا به این پرسش پاسخ دهد که وی در تفسیر سورۀ واقعه، در چه مواردی از قاعدۀ سیاق بهره برده‌است؟ پژوهش نشان می‌دهد که علامه طباطبایی در روش تفسیری خود، به گونه‌ای ویژه بر شیوۀ سیاق لفظی قرآن با قرآن و به طور خاص بر تکنیک سیاق لفظی مرکب تمرکز کرده‌است و کاربرد سیاق عقلی در تفسیر سورۀ واقعه نسبتاً محدود است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ابن فارس، احمد. (1979). «معجم مقاییس اللغه». مصحح: عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دارالفکر.
ابن منظور، ابوالفضل جمال الدین محمدبن مکرّم. (2000). لسان العرب، بیروت: دارصادر.
إبن وهب، محمدبن علی (إبن دقیق العید). (2005). أحکام الأحکام شرح عمده الأحکام. مصحح: مصطفی شیخ مصطفی و مدثرسندس، بیروت: مؤسسه الرساله.
بشیر، خلیل خلف. (2010). «السیاق انماطه و تطبیقاته فی التعبیر القرآنی». مجله القادسیه فی الآداب و العلوم التربویه، جامعه بصره، مجلد 9، عدد2.
حسن، عبدالواحد. (1999). التنافر الصوتی و الظواهر السیاقیه. قاهره: دارالوفاء للطباعه و النشر.
حیدرعوض، فرید. (2005). علم الدلاله. قاهره: مکتبه الآداب.
رجبی، محمود. (1391). روش تفسیرقرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
زرکشی، بدرالدین محمدبن عبدالله. (2006). البرهان فی علوم القرآن. تحقیق ابوالفضل الدمیاطی؛ قاهره: دارالحدیث.
زمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر. (1998). أساس البلاغه. مصحح: عبدالرحیم محمود، بیروت: دارالمعرفه.
زیدی، ابتهال کاصد یاسر. (1424). «البحث الدلالی فی التبیان فی تفسیر القرآن». رساله دکتری، به راهنمایی دکتر علی جمیل السامرائی، رشته زبان و ادبیات عربی، دانشکده التربیه للبنات، دانشگاه بغداد.
سعران، محمود. (1962). علم اللغه. مصر: دارالمعارف.
صدر، سید محمدباقر. (1406). دروس فی علم الأصول. بیروت: دارالکتب اللبنانی، مکتبه المدرسه.
طباطبایی، محمدحسین. (1390). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
عباس، حامد کاظم. (2004). الدلاله القرآنیه عند الشریف المرتضی (دراسه لغویه). چاپ اول، بغداد: دارالشؤون الثقافیه.
فوزی عیسی، رانیا. (2008). علم الدلاله النظریه و التطبیق. اسکندریه: دارالمعرفه الجامعیه.
کنعانی، سیدحسین. (1384). «سیر تحول کاربرد سیاق در تفسیر». مجله مشکوه، شماره 87.
مصطفی، عواطف کنوش. (2007). الدلاله السیاقیه عنداللغویین. لندن: دارالسیاب للطباعه و النشر.