دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
52
1
2019
03
21
مصدریابی روایات تفسیر التبیان با تطبیق بر منابع شیعه و سنی
9
28
FA
روناک
امامی
دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه رازی
r.114emami@gmail.com
اعظم
فرجامی
0009-0009-8817-9394
استادیار گروه الهیات دانشگاه رازی
a.farjami@razi.ac.ir
زهره
نریمانی
0000-0001-9757-7225
استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم قرآنی، واحدکرمانشاه
narimani@quran.ac.ir
10.22059/jqst.2019.285081.669345
مصدریابی روایات تفسیر <em>التبیان</em>، به وضوح نشان میدهد که منابع حدیثی طوسی، فقط کتابهای شیعی نبوده، بلکه از کتب سنی بهوفور بهره گرفته است. یافتهها نشان داد تفسیر طبری، بیشترین تأثیر را بر تفسیر <em>التبیان</em> داشته است. در این میان، روایات مشترکی بین مصادر شیعه و سنی یافت شدهاند که در منابع تفسیری و روایی فریقین به دو صورت، قابل ردیابی بودند؛ روایاتی که الفاظ یکسان یا همسان دارند و روایاتی که مضمون و محتوای مشترک، با الفاظ تا حدودی متفاوت دارند. بررسی تاریخی این روایات، به شناخت تعامل و رفتوآمد روایات تفسیری در منابع ﺷﻴﻌﻪ ﻭ سنی کمک زیادی میکند. از سوی دیگر، روش طوسی در اخذ و شیوۀ گزارش و انعکاس احادیث در این مقایسۀ منابع بهخوبی روشن میشود. تقطیع، نقل به معنا، ادراج و تصحیف در متن و سند، از عوارض روش طوسی در نقل روایات <em>التبیان</em> هستند.
التبیان فیتفسیرالقرآن,روایات مشترک,شیخ طوسی,مصدریابی روایات,مطالعۀ تطبیقی منابع شیعه و سنی
https://jqst.ut.ac.ir/article_75418.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_75418_66947683cd801338c7d5b02e6f6a4799.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
52
1
2019
03
21
نقدی بر دیدگاه یوری روبین دربارۀ تفسیر کلمات «مزمل» و «مدثر» مقالۀ «رسول جامه بهخود پیچیده»
29
48
FA
محمد
سبحانی یامچی
0000-0002-4770-9725
استادیار گروه تفسیر و علوم قرآن دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم (دانشکدۀ علوم قرآنی مراغه)
yamchi88@gmail.com
احد
داوری چلقائی
دانش آموختۀ دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم؛
فاطمه
محرمی
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی؛
10.22059/jqst.2020.282807.669312
یوری روبیناستاد بازنشستۀ دانشگاه تاوویو است که کتابها و مقالههای متعددی پیرامون اسلام آغازین با تأکید بر قرآن، تفسیرقرآن و سیره و حدیث در مداخل دائرهالمعارف قرآن لایدن به چاپ رسانده است. یکی از مقالههای ایشان «رسول جامه بهخود پیچیده (تفسیر مزمل و مدثر)» است. روبین در این مقاله تفاسیر نوشته شده دربارۀ خطابات مزمل و مدثر را به سه دسته تقسیم کرده است؛ «تبیینهای خنثی» که بدون هیچ دلیلی به بیان لغوی واژگان پرداخته، «تبیینهای ستایشی» که در آنها این واژگان به عنوان القابی افتخارآمیز و محترمانه برای پیامبراکرم<sup>(ص)</sup> به شمار رفته و «تبیینهای مذمتی» که در تفسیر واژگان فوقالذکر به قصور یا ناتوانی پیامبراکرم<sup>(ص)</sup> در ادای رسالت اشاره کرده و حالت پوشیدگی را بازتابی از اعمالِ متنبیان و کاهنان پیش از اسلام دانسته و آنرا نشانۀ عدم فعالیت، گوشهگیری و عدم تمایل پیامبر<sup>(ص)</sup>، به رویارویی با مشکلات موجود در انجام رسالت نبوی دانسته است. پژوهش حاضر با سه روش نقد محتوایی، منبعی و روشی به ارزیابی و تحلیل دیدگاه و مستندات روبین پرداخته و با تبیین حقایق تاریخ اسلام، معنی واژگان و حدیث «انا النذیر العریان»، ادعای او را متأثر از رجوع تکبعدی به منابع، عدم اعتبارسنجی آنها، و بیان نظرات شخصی بهجای نظرات مفسران مسلمان میداند.
تبیینهای مذمتی,رسول پوشانیده,عصمت پیامبر(ص),مدثر,مزمل,یوری روبین
https://jqst.ut.ac.ir/article_75419.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_75419_271d3037ba5652bba5e7a7584262b4e2.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
52
1
2019
03
21
تحقیق در ضبط حکمت ۲۵۲ نهجالبلاغه: «و الإمامة نظاماً للأمة»
49
68
FA
حامد
شریعتی نیاسر
0000-0003-4959-0198
. استادیار گروه علوم قرآن و ادبیات عرب دانشگاه مذاهب اسلامی
hshariati@ut.ac.ir
منصور
پهلوان
0000-0001-9925-7524
استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
pahlevan@ut.ac.ir
10.22059/jqst.2019.271611.669193
در حکمت 252 نهجالبلاغه آنجا که امیرالمؤمنین علی<sup>(ع)</sup> از فلسفۀ شرایع و احکام و حکمت آنها با مطلع «فرض الله الایمان تطهیرا من الشرک» سخن میگوید، عبارت «الامامة نظاماً للامة» آمده است که بر اهمیت مسئلۀ امامت در رهبری امت دلالت دارد. اما در برخی نسخههای متأخر، این عبارت بهصورت «الأمانة نظاما للأمة» ثبت شده است که به اهمیت امانتداری در حفظ نظام امت اشاره دارد. از سوی دیگر متأسفانه در سالهای اخیر تحریفهایی از ناحیۀ برخی از ناشران و مصحّحان در شروح نهجالبلاغه بهعمل آمده است، بهطوریکه متن نهجالبلاغۀ درج شده در ابتدای شروحی مثل ابنابیالحدید و ابنمیثم با متن شرح شده، توسط شارح مطابقت ندارد که از آن جمله است: عبارت «الامامة نظاماً للامة». در این مقاله با استناد به نسخههای کهن و شروح معتبر نهجالبلاغه و نیز سیاق عبارت و روایات قریب المضمون دیگر اثبات شده است که ضبط «الامامة» صحیح است. امامت است که رکن اساسی در نظام امت را دارا میباشد و بر آن تأکید شده است نه «امانت» و بیگمان تمایلات کلامی برخی از شارحان همچون محمد عبده و صبحیصالح در برگزیدن ضبط «الأمانة» مؤثر بوده است.<br />
امامت,امانت,حکمت شرایع,نظام امت
https://jqst.ut.ac.ir/article_75421.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_75421_0b7b6edb34f495c3e369f29ebea1c668.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
52
1
2019
03
21
جریانشناسی مطالعات تاریخ قرآن در غرب (با رویکرد انتقادی به جریان شکاکیت نوین)
69
93
FA
سعید
شفیعی خوزانی
0009-0001-6870-3824
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران؛
s.shafiei@ut.ac.ir
10.22059/jqst.2020.280098.669277
تا دهۀ 1970م. قرآن در مطالعات تاریخی غرب، کتابی بود برای بازسازی تاریخ نزول وحی و تدوین قرآن در قرن اول هجری. با انتشار کتاب <em>مطالعات قرآنی</em> ونزبرو و <em>هاجریسم </em>از کرون و کوک، جریان شکاکیتی شکل یافت که قرآن را منبعی برای تاریخ ادبیات عرب از میانۀ قرن دوم بهشمار میآورد. در این مقاله به روش تحلیل تاریخی از جریانشناسی اینگونه مطالعات بحث بهمیان آمده، مسئله و مفروضات کلّی آنها مطرح شده و به مهمترین انتقادات بر جریان شکاکیت نوین اشاره شده است.
پیش از جریان شکاکیت در اصالت تاریخی قرآن، میتوان از چهار رهیافت توصیفی، نقد منبع، نقد سنت و رهیافت شکاکیت در منابع اسلامی نام برد. سپس آرای تجدیدنظرطلبان و شکاکان نوین مطرح شد که تدوین قرآن را از نیمۀ قرن دوم میدانند و گزارشهای منابع اسلامی را «تاریخ نجات» فرض میکنند. محققان در نقد آرای شکاکان، به کتیبهها، مصاحف قرآنی و سکههای نویافته استناد کردهاند. در این مقاله، افزون بر این منابع، بر دو روش دیگر در نقد بر شکاکان، یعنی تحلیل اسناد ـ متن دربارۀ روایات و نیاز به پیشفرض توطئه یا اجماع گسترده، تأکید شده است.
جریان شکاکیت نوین,رویکرد انتقادی,قرآنپژوهان معاصر غرب,مطالعات تاریخ قرآن
https://jqst.ut.ac.ir/article_75424.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_75424_81b6cec1ad1fef0b1db6b68cd30f8665.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
52
1
2019
03
21
بهرهگیری از سیاق متنی در معناشناسی ساختگرای قرآن کریم
95
115
FA
قاسم
فائز
استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
ghfaez@ut.ac.ir
ابوالفضل
خوش منش
0000-0001-9920-2419
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه ، تهران، ایران
manesh88@iran.ir
آسیه
ذوعلم
دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث
a_zouelm@yahoo.com
10.22059/jqst.2020.280611.669288
معناشناسی ساختگرای قرآن، معنای واژگان را با استفاده از متن قرآن و از طریق روابط همنشینی و جانشینی واژگان تعیین میکند. در این روش، توجه به واحدهای زبانیِ «واژه» و «جمله»، بدون درنظر گرفتن «گفتمان» صورت میگیرد. بنابراین بخشی از سیاق متنی آیات در شناخت معنا لحاظ نمیشود. پژوهش حاضر با هدف افزایش دقت در معناشناسی ساختگرای قرآن، درصدد است با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، چگونگی بهکارگیری روابط معنایی میان جملات و نیز جانشینان مفهومی را در جهت بهرهگیری از سیاق متنی، بررسی نماید. بنابراین با تعریف روابط معنایی مکمّلی، تقابلی و اشتدادی میان جملات، روابط متناظر میان واژگان، بیش از آنچه از طریق تکجمله تعیین میشد، به دست میآید. نیز توجه به جانشینان مفهومی واژه، که توصیف یا مصادیقی از یک مفهوم اند، ویژگیهای بیشتری از واژه را نمایان میکند. با این ملاحظات، علاوه بر افزایش تعداد همنشینان و جانشینان، نوع رابطۀ واژگان دقیقتر تعیین میشود.
روابط معنایی,سیاق متنی,قرآن,معناشناسی ساختگرا
https://jqst.ut.ac.ir/article_75425.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_75425_0e4ab546349585f89e55abdf43a7bb0c.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
52
1
2019
03
21
امکان تدبر موضوعی در قرآن کریم برای عموم مردم
117
136
FA
علی رضا
لک زایی
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد یزد
a_lakzaee@yahoo.com
ابوالقاسم
عاصی مذنب
0000-0003-3856-1404
استادیارگروه قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی یزد
mozneb1@iauyazd.ac.ir
محمدرضا
شایق
استادیارگروه قرآن و حدیث دانشگاه یزد
shayegh.mr@gmail.com
10.22059/jqst.2020.280753.669284
خداوند برای هدایت همۀ اقشار مردم تنها یک قرآن نازل کرده و همگان را مکلف به تدبر در آیات آن اعم از ترتیبی یا موضوعی نموده است. برخی محققان تحقیق و تدبر موضوعی در قرآن را مختص عالمان و مفسران ذکر کردهاند. این پژوهش با جستوجو در روایات معصومان<sup>(ع) </sup>به ذومراتب بودن معارف قرآن اشاره کرده است؛ سپس دلایل قابل فهم بودن ظاهر قرآن کریم برای همگان را برشمرده و با درنظر داشتن هدف از نزول قرآن ـ هدایت عموم مردم ـ و عام بودن وظیفۀ تدبر در قرآن، انجام تدبر موضوعی توسط افراد غیرمتخصص را ـ با کسب مقدمات لازم ـ امکانپذیر میداند. ارتباط مستمر و انس با آیات قرآن موجب افزایش اطلاعات دایرهالمعارفیِ قرآنیِ قاری میگردد و وی را قادر میسازد با مدد گرفتن از نرمافزارهای قرآنی و جستوجوی کلیدواژه و جستوجوی موضوعی در معاجم الفاظ و اَعلام، در ظاهر قرآن کریم تدبر موضوعی داشته باشد. آموزش و ترویج روش صحیح تدبر موضوعی به عموم، انجام این فریضۀ همگانی را تسهیل مینماید.
امکان تدبر موضوعی,انس با قرآن,تدبر موضوعی,عموم مردم,فهم قرآن
https://jqst.ut.ac.ir/article_75426.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_75426_c42fdd7d7a4c37c725d1eb27301e7204.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
52
1
2019
03
21
تحلیل محتوای کمی و بررسی استناد منقولات روایی و غیرروایی کتاب مصباحالشریعه
137
153
FA
علی اصغر
محمدی
استادیار مدعو دانشگاه علامه طباطبایی
ghoremohajal@gmail.com
کاوس
روحی برندق
0000-0003-3474-0421
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس
k.roohi@modares.ac.ir
10.22059/jqst.2019.278051.669253
<em>مصباحالشریعه و مفتاحالحقیقه</em> کتابی است حدیثی با محتوای عرفانی و اخلاقی که برای اولینبار از سوی ابنطاووس معرفی شده است. نگارندۀ این کتاب هیچگاه مشخص نبوده است. بر این اساس در پژوهش حاضر، با روش تحلیل محتوای کمی و کیفی، عرضۀ محتوای کتاب به منابع اصیل روایی و تاریخی و عرفانی صورت گرفته تا میزان اعتبار استنادهای آن بهدست آید. یافتههای مبتنی بر این روش نشان میدهد از صد حدیث ابتدای بابها هیچیک در منابع دیگر وجود ندارد و<em> مصباح</em> در نقل آنها متفرد است؛ از احادیث متن بابها 68 مورد قابل ردیابی، در منابع دیگر بوده و 45 مورد وجود ندارد؛ و از منقولات غیرمعصومان نیز 12 مورد در منابع دیگر وجود داشته، اما 15 مورد دیگر در کتاب دیگری نیامده است؛ و درمجموع 67 درصد از کل منقولات کتاب در آثار دیگر وجود ندارد. علاوه بر این، در انتساب یک قول به افراد، میان <em>مصباح</em> با سایر کتب اختلافات چشمگیری قابل مشاهده است.
انتساب روایت,تحلیل کمی,تحلیل محتوایی,کتابهای امامان,مصباحالشریعه
https://jqst.ut.ac.ir/article_75427.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_75427_3d2daffab0613a3e4d8bce5550c3ea79.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
52
1
2019
03
21
روششناسی تفسیری ابنبرّجان در «تنبیهالأفهام»
155
173
FA
حامد
نظرپور
0000-0001-5714-4636
استادیار ادیان و عرفان، گروه معارف اسلامی، دانشگاه اصفهان
h.nazarpour@ltr.ui.ac.ir
10.22059/jqst.2020.286610.669355
یکی از تفاسیر مهم غرب اسلامی، <em>تنبیهالأفهام الی تدبّرالکتابالحکیم و تعرّفالآیات و النبأالعظیم </em>نوشتۀ ابنبرّجان، عارف و مفسر اندلسی در سدۀ ششم هجری است. هدف این مقاله، روششناسی تفسیری ابنبرّجان در این تفسیر است. این پژوهش به روش اسنادی، توصیفی ـ تحلیلی و با توجه به مباحث روششناسیِ تفسیر قرآن انجام شده است. یافتهها نشان میدهد تفسیر قرآن از دیدگاه ابنبرّجان، کشف معانی ظاهری و باطنی آیات است و لازمۀ این کشف، رشد معنوی و تهذیب نفس مفسر است. <em>تنبیهالأفهام</em>، یک تفسیر ترتیبیِ ناپیوسته و اجتهادی است که از روشهای قرآن به قرآن و مأثور استفاده میکند و دارای گرایشهای عرفانی و کلامیِ اشعری است. ابنبرّجان در <em>تنبیهالأفهام</em> به انواع قرینههای فهم آیات، قرائن پیوستۀ لفظی و غیرلفظی و ناپیوسته، توجه دارد. او در توضیح معنای آیات، از جوامع حدیثی اهلسنت استفاده، نظر سایر مفسران را نقل و نقد و آیاتی از کتابهای <em>عهدین</em> را گزارش می کند.
ابنبرّجان,تفسیر قرآن,تنبیهالأفهام,روش تفسیری
https://jqst.ut.ac.ir/article_75428.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_75428_e037a6f59442dd3849e9fc23f518e620.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
52
1
2019
03
21
سدی در مواجهه با روایات اسرائیلی: شیوه، دلایل و انگیزه
175
194
FA
شادی
نفیسی
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
shadinafici@ut.ac.ir
منصوره السادات
خاتمی
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
khatami_ma@yahoo.com
10.22059/jqst.2020.283405.669321
سدیکبیر (م 127) در زمرۀ تابعینی است که بهرغم آنکه پرورش یافتۀ کوفه و منتسب به تشیع است، در گسترش روایات اسرائیلی در تفاسیر پس از خود سهم قابلتوجهی داشته تا جاییکه اکثار در روایت از اهلکتاب جزء خصائص تفسیری وی محسوب میشود. در این پژوهه نمونههایی از روایات اسرائیلی وی را با عرضه به قرآن و حدیث صحیح و عقل به نقد کشیده و روایات او را برآمده از تورات یا با زیرساختی از اساطیر عهدینی و فرهنگ یهود و عجین شده با خیالپردازی عربی یافتهایم که دلیل نقل این روایات توسط وی، شاگردی ابنعباس و هیمنۀ منقولات افواهی در میان عامۀ عرب در آن زمان بوده است. انگیزۀ سدی در نقل این روایات، روش تفسیری وی اعم از یافتن مصداق و ملموس ساختن آیات با توجه به مغازی، سیر، اسباب نزول و قصص بوده است.
: اسرائیلیات,تفسیر تابعین,سدیکبیر
https://jqst.ut.ac.ir/article_75429.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_75429_52f9ae5931cf0448be89f3b5aa8108e8.pdf