دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
50
2
2018
02
20
تحلیل درصد بهرهمندی تفاسیر قرآن از روایات اهلبیت(ع)
163
183
FA
امیرحسین
بانکی پور فرد
استادیار گروه معارف قرآن و اهلالبیت(ع) دانشگاه اصفهان
a.bankipoor@ahl.ui.ac.ir
نرگس
خوشبخت
دانش آموختۀ کارشناسی ارشد رشتۀ تفسیر اثری، دانشگاه اصفهان
khoshbakhtn@chmail.ir
10.22059/jqst.2018.232150.668855
تولید علم به جای توزیع علم، در گرو تعیین مرزهای دانش در موضوع مورد پژوهش است. در زمینۀ روایات تفسیری نیز ابتدا باید وضعیت تفاسیر از لحاظ میزان اقناع مخاطب و فراوانی روایاتِ استقصاء شده، بررسی شود. پژوهش حاضر پس از مقایسۀ تفاسیر، با روش تطبیقی ـ تاریخی به توصیف و تحلیل نتایج به دست آمده میپردازد. جامعۀ آماری این پژوهش شامل 94 تفسیر از تفاسیر موجود در نرمافزار جامعالتّفاسیر و تفسیرهای مهم دیگری چون <em>البیان</em>، <em>الجواهر</em>، <em>تسنیم</em> و <em>تفسیر اهلبیت</em><sup>(ع)</sup> است. گزینش این منابع، بر اساس میزان فراوانی روایات و اقتباس سایر منابع از آنها صورت گرفته است. این بررسی به صورت موردی و حول 175 آیه از سورههای نساء، مائده و آلعمران انجام شده است. براساس این بررسیها، دو آسیب مهم روایاتتفسیری عبارتند از استقصاء ناقص و نیز پراکندگی روایات تفسیری در منابع روایی بهطوریکه در بازۀ مورد مطالعه، تعداد 529 روایت جدید از منابع روایی (بیش از 60 درصد کل روایات جدید قرن15)، توسط پژوهشگر از منابع روایی یافت شد. همچنین حدود 45 درصد از روایات موجود در ذیل آیات، در 11 تفسیر برتر (شیعی و سنّی) این تحقیق موجود است.
اهلبیت(ع),تفاسیر روایی,تفسیر,روایات تفسیری,قرآن
https://jqst.ut.ac.ir/article_66082.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_66082_ab2312f3216b78c82c27abc4f69d72c4.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
50
2
2018
02
20
گونه شناسی و تحلیل مفاد روایات شیعی باب التسلیم، با رویکرد تسلیم در برابر اهل بیت(علیهمالسلام)
185
206
FA
حسن
رضایی هفتادر
0000-0001-5481-9327
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
hrezaii@ut.ac.ir
فتح الله
نجارزادگان
استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
najarzadegan@ut.ac.ir
مجتبی
قربانیان
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث پردیس فارابی دانشگاه تهران
ghorbanian1364@alumni.ut.ac.ir
10.22059/jqst.2018.245760.668934
تسلیم در برابر معارف بیانشده توسط پیشوایان دینی، موضوعی است که بسیاری از روایات شیعی بر آن تأکید کردهاند. این روایات، بر تسلیم محض و فرمانبرداری کامل در برابر اوامر و نواهی معصومان<sup>(ع)</sup> دلالت دارند. نظر به محوریت عقل در تفکر شیعی برای سنجش و پذیرش موضوعات دینی، فقدان تبیین درست از روایات پیشگفته، تقویت انگارۀ تعارض تسلیمپذیری و عقلگرایی و تضعیف منزلت عقل را موجب میشود. بنابراین کشف معنای حقیقی تسلیمپذیری و تحدید مرزهای واقعی آن که با نگاهی جامع به آموزههای دینی و آگاهی از برخی مقدمات صورت میگیرد، ضرورتی انکارناپذیر به شمار میرود. پژوهش پیشرو، ضمن گونهشناسی روایات تسلیمپذیری، مفاد هر یک از گونهها را با روش توصیفی ـ تحلیلی بیان میکند تا مشخص شود که تسلیم در برابر معصومان<sup>(ع)</sup> به معنای اطاعت بیدلیل و به معنای تعطیلی عقل و پذیرش جاهلانه نیست، بلکه تسلیمِ مطلوب، امری اختیاری و مبتنی بر کاوشهای عقلی و برهانهای عقلایی است.
تسلیم پذیری در برابر اهل بیت(ع),روایات باب التسلیم,روایات ردالعلم,گونه شناسی روایات
https://jqst.ut.ac.ir/article_66083.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_66083_dbea30c135dc17aaf7885bf81de5668a.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
50
2
2018
02
20
بررسی تحلیلی قرآن شمارۀ 77 موزۀ آستان قدس رضوی وتطبیق آن با قرآنهای دورۀ سلجوقی
207
225
FA
ابوالقاسم
ساقی
دانشجوی دکترای تاریخ و تمدن ملل اسلامی واحد دانشگاه آزاد اسلامی مشهد
abolghasemsaghi@yahoo.com
طاهره
عظیم زاده
دانشیار گروه تاریخ و تمدّن ملل اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد
ta_azim@yahoo.com
علی اصغر
یساقی
استادیار گروه علوم قرآن حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد
ali.yasaghi@yahoo.com
10.22059/jqst.2018.240693.668906
سیر تحوّل هنر قرآنآرایی و ترجمه تا دورۀ سلجوقیان، روند طبیعی خود را طی کرد. این روند در عصر سلجوقیان از نظر کمّی و کیفی شتاب مضاعفی یافت، بهطوریکه هم اکنون فقط در گنجینۀ مصاحف آستان قدس رضوی تعداد 1084 نسخهخطی نفیس قرآن منتسب به عصر سلجوقی موجود است که قرآن شمارۀ 77 یکی از آنها است. مسئلۀ این مقاله این است که ویژگیهای قرآنآرایی و ترجمه در عصر سلجوقیان چه بود و قرآن شمارۀ 77 موزۀ آستان قدس با کدامیک از این ویژگیها همخوانی دارد. دلایل اینکه این قرآن متعلق به دورۀ سلجوقیان است چیست؟ نتایج به دست آمده مشخص کرد که نوع کاغذ و جلد، وجود نقطه و اعراب در خط، خط متن کوفی دورۀ تکامل، خط نسخ ترجمه، ترجمۀ تفسیری در زیر آیات، وجود شمسههای حاشیۀ اثر و شیوۀ ضبط حروف و واژگان در ترجمه، از جمله دلایل تعلق این قرآن به عصرسلجوقی است و محل کتابت آن با توجه به ویژگیهای دستوری و لهجهای، مربوط به خراسان (ماوراءالنهر) است.
ترجمه,سلجوقیان,قرآن 77,کتابت
https://jqst.ut.ac.ir/article_66084.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_66084_8155a7824fa4112c67bacdeacb28a3fc.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
50
2
2018
02
20
جهاد و اسارت از دیدگاه قرآن و اهلبیت علیهم السلام، انگیزه ها و اهداف
227
249
FA
محمد رضا
شاهرودی
0000-0001-9270-6139
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
mhshahroodi@ut.ac.ir
منصور
پهلوان
0000-0001-9925-7524
استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران؛
pahlevan@ut.ac.ir
علی اکبر
امیر احمدی
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
ava31349@yahoo.com
10.22059/jqst.2018.252881.669001
بر پایۀ فلسفه مند بودن احکام شرعی، هدف از وضع و جعل شرایع و قوانین الهی، هموار ساختن مسیر رشد و کمال انسانهاست. از دیدگاه قرآن و اهلبیت<sup>علیهم السلام</sup>، جهاد نیز به عنوان یکی از احکام اصلی دین و دفاعی همهجانبه از کیان آن، دفع حملات دشمنان و رفع موانع هدایت، دارای فلسفه و حکمت خاصی است و بر این مبنا، به هیچ وجه حکم جهاد را نمیتوان امری ضد بشری دانست. به همین ترتیب، اسیرکردن دشمن حربی نیز که به تبع جنگ رخ میدهد، از منظر قرآن و سیرۀ اهلبیت<sup>علیهم السلام</sup>، برخاسته از اهداف دنیایی نیست بلکه با اهدافی چون رفع موانع رشد انسانها، شکستن شوکت دشمنان، عزت بخشیدن به مسلمانان، عبرت آموختن به معاندان و حامیان آنان، فرصت یافتن اسیر، همراه با امکان حضور او در فضای جامعۀ اسلامی به جهت آشنایی با معارف اسلام و قوانین آن، مبادلۀ اسرای دشمن با اسیران مسلمان و دیگر انگیزههای الهی صورت میگیرد.
اسارت,جهاد,حکمت,رشد
https://jqst.ut.ac.ir/article_66085.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_66085_84b94ea664892eff6289c653ac3de963.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
50
2
2018
02
20
نهجالبلاغه و نقد تاریخی (پژوهش موردی: وجود و عدم)
251
274
FA
سعید
شفیعی خوزانی
0009-0001-6870-3824
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
s.shafiei@ut.ac.ir
10.22059/jqst.2018.246838.668942
در <em>نهجالبلاغه </em>الفاظ و تعبیرهایی به کار رفته است که معانی متأخر کلامی ـ فلسفی دارد و با شرایط تاریخی قرن اول هجری همخوان نیست. برخی مؤلفان این ناهمخوانی را نپذیرفتهاند و معتقدند که امام علی<sup>(ع)</sup> واضع این الفاظ و تعبیرها بوده است. گروهی دیگر کوشیدهاند شواهد تاریخی بر وجود بافت تاریخی مناسب ارائه کنند اما آنچه مطرح میشود تنها امکان وجود چنین مباحثی را نشان میدهد نه اینکه شاهدی تاریخی در اثبات آن ارائه دهد. برخی دیگر سعی کردهاند نشان دهند که بخشی از موارد مشکوک، سخنانی از شخصیتهای دینی متأخرتر، از جمله امامان شیعه ـ از قرن دوم به بعد ـ است. با این حال، در این روش نیز بافت تاریخی نصوص، بازسازی نشده و دربارۀ آغاز بحث و تحولات آن سخنی به میان نیامده است. در مقالۀ حاضر تلاش بر این است که ریشههای تاریخی موضوع وجود و عدم در قرآن، روایات، منابع کلامی و فلسفی و مناظرههای مسلمانان با پیروان دیگر ادیان در قرنهای دوم و سوم هجری، بررسی و تحلیل شوند و پاسخ بهتری برای این مسئله بیان گردد.
فلسفۀ یونان,معتزله,مناظرههای دینی,نقد تاریخی,نهجالبلاغه,وجود و عدم
https://jqst.ut.ac.ir/article_66086.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_66086_9733b0fc860e0ad753c9b2c7990534bf.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
50
2
2018
02
20
پژوهشی در جایگاه ارزشی تجوید و سهم آن در خوشخوانی و تغنّی قرآن کریم
275
291
FA
ملیکا
کردلویی
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
m.kordlouie@gmail.com
محمدحسن
رستمی
0000-0002-2432-0346
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
rostami@um.ac.ir
مرتضی
ایروانی نجفی
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
iravany@um.ac.ir
10.22059/jqst.2018.248375.668953
امروزه یکی از ارکان اصلی تغنّی و زیباخوانی قرآن که مورد توجه جدی قاریان و مخاطبان ایشان است، به کارگیری قوانین تجویدی در کنار دیگر مؤلفههای مؤثر مانند «صوت و لحن» و رعایت «وقف و وصل» در تلاوت قرآن است. قرائنی تاریخی ـ روایی، کاربرد هنرهای صوتی را در قرائت قرآن مورد تایید قرار دادهاند اما در رابطه با جایگاه احکام تجویدی در خوشخوانی قرآن، اختلاف نظر است. عدهای، به ویژه اهل سنت، با تکیه بر حدیث «سبعة احرف»، با قداستبخشی به قرائتهای گوناگون، چه اختلاف الفاظ (فرشالحروف) و چه اصول قرائت ( احکام تجویدی) ـ که در دورههای گوناگون بر زبان قاریان مشهور جاری بوده است ـ آنها را برگرفته از تعالیم پیامبر<sup>(ص)</sup> دانستهاند. این پژوهش با بررسیهای تاریخی و مصداقی نشان میدهد که عمدۀ قواعد تجویدی، زائیدۀ عواملی همچون لهجههای عربی بوده و به تدریج قداست یافته است و نمیتوان برای اغلب قوانین آن همچون ادغام، فتح، اماله و مد جایگاه شرعی قائل شد.<br />
تجوید,تغنّی,سبعة احرف,قرائت,لهجهها
https://jqst.ut.ac.ir/article_66089.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_66089_4fc6953297062b1afee7900e00a4995e.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
50
2
2018
02
20
سیر تطور دیدگاه های دانشمندان مسلمان دربارۀ مخاطبان اعجاز عقلی قرآن کریم
293
313
FA
محمد هادی
مرادی
دانشیار گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه علامه طباطبائی
hadim۲۹@gmail.com
جلال
مرامی
دانشیار گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه علامه طباطبائی
jalalmarami@yahoo.com
عباس
نوروزپور نیازی
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب دانشگاه علامه طباطبائی
norozporabas@yahoo.com
10.22059/jqst.2018.243050.668920
یکی از مسائل مربوط به اعجاز قرآن کریم، تقسیم معجزات به عقلی و حسی است. اما این تقسیم چگونه به وجود آمد و مقصود دانشمندان مسلمان از عقل در این تقسیم، عقل چه کسانی است؟ در پژوهش حاضر با بررسی تاریخی روشن میشود که این تقسیم برای نخستین بار توسط جاحظ (م 255 ق) و در پاسخ به این پرسش به وجود آمد که چرا تنها معجزۀ کتابی، یعنی قرآن کریم از میان تمامی پیامبران<sup>(ع)</sup> به حضرت محمد<sup>(ص)</sup> اختصاص دارد. دانشمندان مسلمان در طول تاریخ در پاسخ به این پرسش، سه رویکرد متفاوت دارند؛ گروهی نگاهشان به مخاطبانِ معجزات، نگاهی نژادی است و مدعی هستند که برتری عقل و هوش عرب جاهلی که پیامبر<sup>(ص) </sup>در میانشان ظهور کرد دلیل این مسئله است. گروهی دیگر، دینِ مخاطبانِ معجزات را مد نظر قرار داده و برتری عقلی امت اسلامی بر امت یهودی و مسیحی را عامل این امر میشمرند. گروهی نیز عموم بشر را معیار قرار داده و علت این امر را، رشد و پختگی عقل بشر ـ صرفنظر از نژاد و دین ـ در دورۀ حضرت محمد <sup>(ص)</sup> میدانند.
جاحظ,سیر تطور,عقل,مخاطبان اعجاز عقلی قرآن,معجزۀ حسی,معجزۀ عقلی
https://jqst.ut.ac.ir/article_66091.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_66091_2cb702df74301d9b4d5b1e7eb483b9d3.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
50
2
2018
02
20
کارکردهای «عقل» در نهج البلاغه
315
337
FA
مجید
معارف
0000-0001-6370-3393
استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
maaref@ut.ac.ir
مرتضی
قاسمی حامد
0000-0002-8290-7815
دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی
mor.ghasemihamed@gmail.com
10.22059/jqst.2018.239034.668897
در <em>نهجالبلاغه</em> مردم به تعقل دعوت شدهاند و نقشها و کارکردهایی برای عقل ترسیم شده است، اما این موارد به صراحت بیان نشده و در فحوای کلام امام علی<sup>(ع)</sup> قرار دارند. کارکردهای عقل در <em>نهجالبلاغه</em> بر دو نوع است؛ یکی نظری که باعث ارتقای سطح معرفتی انسان میشود و دیگری عملی که باعث رشد جامعه خواهد شد. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی به استخراج کارکردهای عقل و نظام بخشیدن به آنها در چهار محور میپردازد: ارتباط انسان با خدا، یعنی کاربرد عقل برای شناخت خدا و دستوراتش و زمینهسازی برای ارتباط با او؛ ارتباط انسان با خود، یعنی کاربرد عقل برای شناخت اعمال خوب و بد و راهنمایی انسان برای شناخت وظایف خود در دنیا و دوری از انحرافها؛ ارتباط انسان با دیگران، یعنی کاربرد عقل در انجام برخی امور اجتماعی که لازمۀ آنها برخورداری از عقل است، به جهت فراهم نمودن شرایط رشد جامعه؛ ارتباط انسان با طبیعت و جهان، یعنی کاربرد عقل برای شناخت انسان از دنیا به منظور پی بردن به قدرت خدا گرچه عقل انسان در ارتباط با خدا و طبیعت با محدودیتهایی مواجه است.
عقل,کارکردهای عقل,نهجالبلاغه
https://jqst.ut.ac.ir/article_66088.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_66088_2169a5a9aa702c77c0258f9458471117.pdf