دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
45
اول
2012
03
20
ارتباط عقل و اعجاز
(پژوهشی در حدیث تناسب معجزات)
11
37
FA
مرتضی
ایروانی نجفی
دانشگاه فردوسی مشهد، دانشیار
iravany2@um.ac.ir
الهه
شاه پسند
دانشگاه فردوسی مشهد،دانشجوی دکتری
e.shahpasand@gmail.com
10.22059/jqst.2012.29304
تناسب معجزهی هر پیامبر با حرفه و هنر رایج در عصرش، مبحثی شناخته شده میان دانشمندان است. این مضمون به طور مسند، اولین بار از امام هادی(ع) نقل شده است. اما به دلایلی که در متن خواهد آمد، به امام رضا(ع) نسبت داده شده است. سند این خبر ضعیف است؛ در نتیجه، بررسی مضمون آن ضروری است.
در این خبر، راوی ابتدا از دلیل تفاوت معجزات پیامبران میپرسد و امام(ع) تناسب معجزهی هر پیامبر با فن رایج در عصر وی را برای اتمام حجت بر مردمان ضروری میشمارد و فصاحت مردم عصر نزول را تمام کنندهی حجت بر آنان میداند. در انتهای حدیث، راوی از حجت زمان خویش میپرسد و امام(ع) عقل را معرفی مینماید. اما مقاله حاضر برای ارائهی راهکاری برای فهم دلیل رویارویی حجیت عقل و اعجاز قرآن که موهم عدم حجیت قرآن به دلیل عدم فصاحت مردمان زمانهای بعد از نزول است، به بررسی نقش عقل در حجیت معجزات ـ اعم از حسی و عقلی ـ پرداخته و به این نتیجه میرسد که عقل ـ حتی در معجزات حسی ـ همزمان با ارائهی معجزه مطرح بوده و در اتمام حجیت آن، نقش بسزایی ایفا مینماید. از سویی دیگر، با اشاره به ابعاد گوناگون اعجاز قرآن و جاودانگی اعجاز آن، حجیت آن در تمام اعصار را نتیجهگیری میشود. لذا، انتهای این حدیث در مقام سلب حجیت از قرآن نیست، بلکه عقل را به عنوان حجتی معرفی مینماید که میتواند با فهم کتاب خدا، مدعیان راستین را از دروغگویان بازشناسد.
اعجاز قرآن,تناسب معجزات,حجیت عقل,حجیت قرآن
https://jqst.ut.ac.ir/article_29304.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_29304_d144fa893dad84c9906cd053983fda4c.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
45
اول
2012
03
20
کارکردهای «نقد متنی» احادیث نزد محدّثان متقدّم امامی
39
70
FA
حمید
باقری
دانشگاه تهران،دانشجوی دکتری
bagheri.h2@ut.ac.ir
مجید
معارف
0000-0001-6370-3393
دانشگاه تهران، استاد دانشگاه تهران
maaref@ut.ac.ir
10.22059/jqst.2012.29305
مسأل? وثاقت احادیث معصومان از جمله دغدغههای عالمان امامی از ابتدا تاکنون بوده است. متنپژوهی و توجه به نقد محتوایی احادیث یکی از مؤلفههای مهم در این باره است. شواهد موجود نشان میدهد که نقد متنی احادیث تاریخی دیرینه نزد امامیه داشته و توجه به آن ریشه در رهنمودهای ائمه: داشته و تاریخچهای کهن مانند صدور احادیث داشته است. تحلیل گزارشهای برجای مانده از متقدمان نشان از نقش پراهمیت نقد محتوایی بر پای? ملاکهای متعدد معرفتی در ارزیابی صحّت مضمون احادیث، اعتبارسنجی احادیث و کتب حدیثی، ارزیابی صدور احادیث، ارزیابی جهت صدور و داوری رجالی دربار? راویان دارد.
حدیث,کارکردها,متقدّمان امامی,محدثان,نقد متن
https://jqst.ut.ac.ir/article_29305.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_29305_8f6e2f4926da6ea18af8a461ca874b28.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
45
اول
2012
03
20
تحلیل آوایی در صحیفه سجادیه (با تاکید بر دعای استعاذه)
71
91
FA
آفرین
زارع
دانشگاه شیراز، استادیار
a.zare3@rose.shirazu.ac.ir
موسی
بیات
دانشگاه شیراز، دانشجوی کارشناسی ارشد
a.zare2@rose.shirazu.ac.ir
لیلا
دیانت
دانشگاه شیراز، دانشجوی کارشناسی ارشد
a.zare@rose.shirazu.ac.ir
10.22059/jqst.2012.29306
دلالت از ماده (دلل) به معنای راهنمایی کردن چیزی به چیز دیگر است؛ مانند دلالت دود بر آتش. دلالت در واژه یعنی: به واسطه تصور واژهای، معنای آن در ذهن شکل گیرد. شکلگیری معنای واژهها در ذهن انسان به واسطههای گوناگونی انجام میگیرد؛ واسطههایی چون: ساختار یک واژه، نقش و جایگاه یک کلمه در ترکیب عبارت، استفاده از فرهنگ لغت، سیاق و حال ادای واژهها و نوع آواهای یک واژه. این مقاله بر آنست که دعای استعاذه را از صحیفه سجادیه بر مبنای آواشناسی تحلیل و ارزیابی کند و نقش و تأثیر آواها را در رساندن پیام به مخاطب بکاود. مهمترین نتیجه این پژوهش آنست که در صحیفه تمامی آواها در جای خویش و متناسب با موقعیت مخاطب به کار برده شدهاند. آنگاه که امام سجاد ـ علیهالسلام ـ از رحمت و مغفرت الهی و امید به درگاهش صحبت میکند، از آواهای نرم و مهموس و به دور از خشونت استفاده میکند و آنگاه که از عذاب و مجازات الهی سخن میگوید، آواهای خشن و شدید و مجهور به کار میبرد. به نحوی که نمیتوان آوایی را به جای آوایی دیگر قرار داد. آواها چنان در متن تاثیر گذارند که انسان با گوش دادن به نوای آنها پی به معنای واژهها و حال غالب بر متن میبرد. بنابراین در تمام دعاهای صحیفه سجادیه از جمله در دعای هشتم صورت با محتوا به حدی پیوند خورده که جایگزین کردن واژههای به کار رفته در صحیفه سجادیه با واژهای مترادف یا واج دیگری امکانپذیر نیست.
آوا,استعاذه,تحلیل دعا,دلالت,صحیفه سجادیه
https://jqst.ut.ac.ir/article_29306.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_29306_671d72bbc6c4ddba4ddbc12d4bd8aec4.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
45
اول
2012
03
20
تأمّلی در اخبار ملاقات
امام زین العابدین علیهالسلام با مسلم بن عُقبه در قیام حَرّه
93
111
FA
محمد حسن
زاهدی توچائی
دانشگاه گیلان، مربی
mhzahedi1342@yahoo.com
10.22059/jqst.2012.29307
ملاقات امام زینالعابدین(ع) با مسلم بن عقبه در قیام حرّه به صورتهای مختلف نقل شده است. بررسی اخبار این ملاقات میتواند ابهام موجود پیرامون یکی از حوادث بحث برانگیز زندگانی سیاسی حضرت زینالعابدین(ع) را برطرف سازد و بخشی از سیره سیاسی مکتب تشیّع در دوره تقیّه را تبیین کند. امّا بررسیهایی که پیشتر در خصوص این اخبار صورت گرفته کافی به نظر نمیرسد. به همین دلیل مقاله حاضر دو مسأله را در جریان این ملاقات مورد بررسی قرار داده است؛ یکی مسأله همراهان امام(ع) در این ملاقات، و دیگر مسأله بیعت آن حضرت(ع) با مسلم. در مسأله اوّل، مستندات تاریخی بر این دلالت دارد که امام(ع) برای در أمان ماندن از شرّ مسلم خود را در پناه کسی از جمله مروان و عبدالملک قرار نداده است. در مسأله دوم نیز مستندات متعددی ارائه شده است که بیعت امام(ع) با مسلم به شکلی که در آن امام(ع) اظهار بندگی نسبت به یزید کرده باشد مردود است. همچنین شواهدی برای وقوع جعل از سوی عباسیان در این دسته از اخبار ارائه شده است که میتواند زمینهساز تحقیقات بعدی در خصوص اخبار این ملاقات باشد.
تاریخ یعقوبی,عباسیان.,علی بن الحسین (زینالعابدین),قیام حَرّه,مُسْلِم بن عُقْبَه,یزید بن
معاویه
https://jqst.ut.ac.ir/article_29307.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_29307_1184d7a06ce837e75f3d2d8ac28fff11.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
45
اول
2012
03
20
تاثیر کلام امام علی (ع) بر اشعار محمود وراق
113
137
FA
وحید
سبزیان پور
دانشگاه رازی، دانشیار
wsabzianpoor2@yahoo.com
فاروق
نعمتی
دانشگاه رازی،دانشجوی دکتری
wsabzianpoor@yahoo.com
10.22059/jqst.2012.29308
از آنجا که سخنان گهربار امام علی (ع)، سرچشمهی فصاحت و بلاغت بوده و برخوردار از معانی والای اخلاقی و دینی است، بسیاری از ادیبان و شاعران در طول تاریخ سعی داشتهاند که با حفظ این سخنان و بهرهگیری از آنها، زیبایی-های لفظی و معنایی آن را در آثار خود نمایان سازند. این تأثیرگذاری از زبان و اندیشههای علوی، به ویژه در میان شاعران حکیم و باریک اندیش نمود بارزی داشته است. محمود وراق (م221ق) یکی از این سرایندگان است که تبدیل سخنان حضرت (ع) از نثر به نظم با اقتباس واژگانی و معنایی، برجستهترین گونهی تأثیرپذیری او از سخنان امام علی (ع) است. در این تحقیق علاوه بر اشاره به 21 اقتباس مضمونی و 4 اقتباس تصویری، و بیش از 20 اقتباس واژگانی و معنایی را در اشعار او از کلام علی (ع) نشان دادهایم، تا پردهای دیگر از عمق و گسترده نفوذ سخنان حکمتآمیز علی (ع) و سلطنت بلا منازع او را در دنیای فصاحت و بلاغت نشان دهیم.
اقتباس.,امام علی (ع),شعر محمود وراق,نهجالبلاغه
https://jqst.ut.ac.ir/article_29308.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_29308_0a150d5333e68688a1003b550a1cddf3.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
45
اول
2012
03
20
بررسی مبانی تفسیر قرآنکریم
از دیدگاه امام محمدباقر (علیهالسلام)
139
160
FA
مژگان
سخی مطلق
دانشکده اصول الدین تهران، دانشجوی دکتری
ms111motlagh@yahoo.com
منصور
پهلوان
دانشگاه تهران، استاد
pahlavan@ut.ac.ir
10.22059/jqst.2012.29309
یکی از مباحث مهم در حوزه علوم قرآنی و تفسیر، مسئله «مبانی یا اصول تفسیر» است. مبانی تفسیر که همان باورها و اصول پذیرفته شده و مسلّم نزد مفسّر است، در فرایند تفسیر وی، ایفای نقش میکند و پذیرش یا عدم پذیرش آنها، سبب رویکرد خاص در تفسیر میگردد. از آنجا که مبانی مفسران متفاوت است، لذا اختلاف در تفسیر پدید میآید. از امام محمدباقر (علیهالسلام) روایات فراوانی در حوزه تفسیر آیات قرآن و علوم قرآنی باقی مانده است که با توجه به آنها برخی از مبانی تفسیری از دیدگاه امام محمد باقر(ع) عبارتند از: قدسی بودن قرآن کریم، سلامت آن از خطر تحریف، قرآئت واحد قرآن، امکان و جواز تفسیر آن، ساختار چند معنایی قرآن، حجیّت سنت رسول اکرم (ص) و اوصیای ایشان در تفسیر و ... .
امام محمدباقر (علیهالسلام),تفسیر,روایت,ظهر و بطن,مبانی
https://jqst.ut.ac.ir/article_29309.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_29309_7e2486c17089c9540d5a497d2b82c9e8.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
45
اول
2012
03
20
نقش تاریخ صدر اسلام در تفسیر قرآنکریم
161
187
FA
سعید
گلاب بخش
دانشگاه تهران،دانشجوی دکتری
golabbakhsh2@gmail.com
محمد رضا
شاهرودی
دانشگاه تهران،استادیار
shahroody@yahoo.com
قاسم
فائز
دانشگاه تهران، دانشیار
golabbakhsh@gmail.com
10.22059/jqst.2012.29310
قرآنکریم دارای آیات تاریخی فراوانی است که با شرایط عصر نزول و حوادث صدر اسلام مرتبط است و فهم بسیاری از این آیات نیازمند مراجعه به تاریخ، به ویژه تاریخ صدر اسلام است؛ لذا توجه به تاریخ صدر اسلام در فهم و تفسیر آیات قرآن کریم از ضرورت و اهمیت فراوانی برخوردار است. در واقع، آگاهی از تاریخ گسترده حوادث صدر اسلام که قرآن به گونهای اشارهوار از آن یاد کرده، موجب روشنی مفاهیم آیات مربوط به این نوع از حوادث، از جمله «غزوات» و «سریهها» میگردد؛ به گونهای که در بسیاری از موارد، بدون اطلاع از تاریخ، فهم و تفسیر آیات، ناممکن میگردد یا مفاد آنها در هالهای از ابهام باقی میماند. همچنین تاریخ نقش مهمی در حل تناقض ظاهری آیات، تعیین مصداق آیات، دفع توهم حصر، اعتباربخشی به سیاق آیات، شناخت آیات مکی و مدنی و ترتیب نزول، و شناخت احکام ثابت و متغیر و ناسخ و منسوخ دارد. آنسان که آگاهی از زبان و لغت عصر پیامبر(ص) نیز کمک مهمی به فهم واژگان و زبان قرآن مینماید.
تاریخ,تاریخ در تفسیر,تاریخ صدر اسلام,تفسیر,نقش تاریخ صدر اسلام
در تفسیر
https://jqst.ut.ac.ir/article_29310.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_29310_44e9677b9ee837e349f3604bf5fc6817.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های قرآن و حدیث
2008_9430
2588-4956
45
اول
2012
03
20
بررسی و نقد دیدگاه ونزبرو دربارۀ گونهشناسی و سیر تاریخی
تطور تفاسیر کهن با تکیه بر تفسیر مجاهد
189
210
FA
نصرت
نیل ساز
دانشگاه تربیت مدرس، استادیار
nilsaz3@modares.ac.ir
الهام
زرین کلاه
دانشگاه تربیت مدرس، کارشناس ارشد
nilsaz2@modares.ac.ir
10.22059/jqst.2012.29311
ونزبرو در کتاب مطالعات قرآنی، دو معیار سبک و کارکرد را برای گونهشناسی متون کهن تفسیری قبل از طبری ارائه کرد. او با شناسایی دوازده ابزار تفسیری و وامگیری اصطلاحاتی از آثار تفسیری یهود، تفاسیر کهن قرآن را به پنج گون? داستانی، فقهی، متنی، بلاغی و تمثیلی تقسیم کرد. وی براساس تحلیل ادبی زمان پیدایش این گونهها، جز گون? اخیر را با همین توالی تاریخی میداند. در این مقاله ضمن مروری بر گونهشناسی و تحلیل ادبی ونزبرو، با بررسی سند و متن نسخ? مستقل تفسیر مجاهد به ارزیابی آن خواهیم پرداخت. این بررسی نشان میدهد که هسته اصلی شکل مکتوب تفسیر مجاهد که مهمترین ویژگی آن تبیین لغوی است به نیمه قرن دوم هجری میرسد بنابراین، برخلاف دیدگاه ونزبرو نخستین گونه تفاسیر، تفاسیر لغوی بودهاند نه تفاسیر داستانی.
ابزار تفسیری,بررسی سند,بررسی متن,تفسیر
مجاهد,گونهشناسی و تاریخگذاری تفاسیر کهن,ونزبرو
https://jqst.ut.ac.ir/article_29311.html
https://jqst.ut.ac.ir/article_29311_e797d5531d42f3d11b49bbde203ffbfd.pdf